Artykuł
Kalendarz szczepień dorosłych
02.11.2022
Przygotowania do zajścia w ciążę obejmują m.in. kontrolę ginekologiczną i stomatologiczną, odpowiednią dietę i aktywność fizyczną, rezygnację z używek, dodatkową suplementację wybranych witamin oraz szczepienia. Każda kobieta planująca ciążę powinna sprawdzić swój status immunologiczny. Odporność poszczepienna nabyta w dzieciństwie często nie wystarcza na całe dorosłe życie – część chorób zakaźnych wymaga podania dawek przypominających. Zapotrzebowanie na szczepienia u osób dorosłych wynika z różnych względów, np. epidemiologicznych, ponieważ niektóre zakażenia mają bardzo ciężki przebieg u osób dorosłych. Takie zapotrzebowanie stwarzają również niektóre specjalne stany kliniczne, w tym właśnie ciąża. Poza tym nie wszyscy przechorowują choroby wieku dziecięcego, a tym samym nie nabywają odporności na nie. Kobieta w ciąży wymaga szczególnej ochrony – jako profilaktyki swojego zdrowia oraz zdrowia swojego dziecka.
Ostatnią szczepionką, o której chcę wspomnieć, jest szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.
Tężec to choroba bakteryjna wywoływana przez Gram(+), bezwzględnie beztlenową laseczkę tężca (Clostridium tetani). Laseczka tężca jest zdolna do sporogenezy i produkcji egzotoksyn, wytwarza neurotoksynę (tetanospazminę), tetanolizynę i fibrynolizynę. Powszechne występowanie zarodników tężca w środowisku naturalnym (wierzchnie warstwy gleby, w kurzu, mule i wodzie) jest podtrzymywane przez nawożenie odchodami zwierzęcymi, zwłaszcza koni, bydła domowego, rzadziej ludzkimi. Ponadto przechorowanie tężca nie pozostawia trwałej odporności.
Wyróżnia się 4 postacie tężca: 1. tężec uogólniony; 2. tężec miejscowy; 3. tężec głowowy; 4. tężec noworodkowy. Tężec noworodkowy zwykle przebiega w postaci uogólnionej, ze śmiertelnością sięgającą 80%. Zachorowanie noworodka wynika z braku ochronnego stężenia przeciwciał przeciw tężcowi u matki. Miejscem, przez które patogeny dostają się do organizmu, jest zazwyczaj kikut pępowiny zaopatrzony bez zachowania zasad aseptyki i antyseptyki (zwykle porody w krajach o niskim standardzie higienicznym – niesterylne, zanieczyszczone narzędzia; tzw. porody uliczne). W Polsce ostatni tężec noworodkowy odnotowano w 1983 r. Jednak pomimo poprawy warunków higieniczno-sanitarnych ryzyko tężca pozostaje nieograniczone, a w związku z powszechną wrażliwością populacji najskuteczniejszą ochroną jest uodpornienie czynne anatoksyną tężcową. Immunizacja przeciw tężcowi kobiet w wieku prokreacyjnym i w czasie ciąży zmniejsza ryzyko zgonu z powodu tężca noworodkowego o 94%5,21.
Krztusiec jest szczególnie niebezpieczny dla noworodków i niemowląt, które ze względu na wiek lub przeciwwskazania nie zostały zaszczepione. Przed wprowadzeniem masowych szczepień u najmłodszych niemowląt (do 3 miesiąca życia) krztusiec był częstą przyczyną śmierci albo powodował trwałe uszkodzenia OUN. Wdrożenie obowiązkowych szczepień znacznie zmniejszyło liczbę zachorowań, a przede wszystkim zgonów wśród małych dzieci. Ani przechorowanie krztuśca, ani szczepienie nie powoduje wytworzenia trwałej odporności. W przypadku krztuśca obserwuje się zjawisko tzw. przemijającej odporności (warning immunity), które polega na stopniowym spadku odporności po przechorowaniu lub szczepieniu.
U noworodków odporność zależy od stężenia swoistych przeciwciał przekazywanych dziecku pod koniec ciąży. Pomimo wczesnego rozpoczynania szczepień przeciw krztuścowi (1 dawka po ukończeniu przez dziecko 6 tygodnia życia, kolejne – w 4 i 5-6 miesiącu życia) odporność własna przeciw tej chorobie wykształca się około 4-5 miesiąca życia. Dlatego też wśród szczepień zalecanych osobom dorosłym jest szczepienie młodzieży w 19 r.ż. oraz wszystkich dorosłych co 10 lat szczepionką dTap (szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi ze zredukowaną ilością anatoksyny błoniczej, z anatoksyną tężcową oraz ze zredukowaną zawartością bezkomórkowego składnika krztuścowego) zamiast dawki przypominającej szczepionki błoniczo-tężcowej (Td).
Aby zapewnić najwyższą ochronę noworodkom i niemowlętom do 3 miesiąca życia, szczepienie dTpA wykonuje się u ciężarnych pomiędzy 27 a 36 tygodniem ciąży. Podawana dawka przypominająca powoduje bowiem znaczny wzrost stężenia specyficznych przeciwciał przeciw krztuścowi, którego szczyt przypada na okres transferu przeciwciał matczynych do płodu5,21,22. Szczepienie przeciw krztuścowi kobiet przed ciążą lub w trakcie ciąży wiąże się bezpośrednio z działaniem ochronnym przeciwciał matczynych przekazywanych przez łożysko (zapewniają ochronę dziecku w pierwszych miesiącach życia), ale także obniża ryzyko zakażenia Bordetella pertussis u matki i ogranicza konsekwencje wynikające z zakażenia kobiety w ciąży. Napady kaszlu u matki mogą wywołać przedwczesny poród, a po porodzie chora matka stanowi najczęstsze źródło zakażenia dla noworodka i niemowlęcia.
Szczepienia, które należy zaproponować kobietom przygotowującym się do ciąży, zależą od ich wywiadu chorobowego oraz analizy dokumentacji wykonanych szczepień ochronnych. U ciężarnych szczepionki żywe są bezwzględnie przeciwwskazane, dlatego szczególnie ważne jest uzupełnienie tych szczepień przed planowaną ciążą. Natomiast szczepionki nieżywe można podać w czasie ciąży. Wśród tych szczepień szczególnie rekomendowane w ciąży jest szczepienie przeciw grypie oraz szczepienie przeciw krztuścowi (szczepionką dTpA). Szczepienie przeciw grypie można podać bez względu na stan zaawansowania ciąży, podczas gdy dTpa jest zalecana między 27 a 36 tygodniem ciąży. Szczepienia zalecane u kobiet planujących ciążę mają na celu profilaktykę zakażeń zarówno u matki, jak i u dziecka, a tym samym redukują ryzyko ciężkiego przebiegu chorób, hospitalizacji, poronienia, rozwoju wad u płodu, przedwczesnego porodu oraz zgonu w przebiegu infekcji u matki i dziecka.
MAT-PL-2002097-1.0-11/2020
