lek. Justyna Janocha-Litwin

dr n. med. Anna Szymanek-Pasternak

prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Simon

Czynnik etiologiczny

Chorobę wywołuje tlenowa bakteria Gram(+) maczugowiec błonicy (Corynebacterium diphtheriae), a dokładniej toksyna błonicza produkowana przez ten patogen. Za produkcję egzotoksyny odpowiada bakteriofag zintegrowany z chromosomem bakteryjnym. Spokrewnione maczugowce występujące u zwierząt – Corynebacterium ulcerans, Corynebacterium pseudotuberculosis i Corynebacterium haemolyticum – również mogą produkować chorobotwórczą egzotoksynę (po zainfekowaniu przez toksynotwórczego bakteriofaga) i wywoływać objawy u ludzi. Synonimy błonicy to: krup, dyfteryt, dławiec i duszący anioł.

Epidemiologia – występowanie i drogi przenoszenia

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z wydzielinami albo też przedmiotami osoby chorej lub nosiciela, którym najczęściej jest człowiek. Do zakażenia może jednak dojść po kontakcie z zakażonymi zwierzętami (np. końmi, osłami, kotami).

Bezobjawowi nosiciele odgrywają istotną rolę w przenoszeniu tego zakażenia. W obszarach endemicznego występowania błonicy nawet do 5% osób zdrowych może być bezobjawowymi nosicielami tego patogenu w górnych drogach oddechowych.

Bakteria wnika do organizmu przez nos, jamę nosową, kolonizując błony śluzowe górnych dróg oddechowych, lub poprzez uszkodzoną skórę, rzadziej błony śluzowe innych okolic (narządów płciowych, spojówek). Natomiast produkowana przez maczugowca toksyna przenika do krwiobiegu i innych narządów wewnętrznych, prowadząc do ich uszkodzenia (serce, nerki, wątroba, ośrodkowy układ nerwowy).

Okres wylęgania choroby wynosi średnio 2-5 dni (od 1 do 10 dni). Okres zaraźliwości obejmuje:

• 2 dni przed pojawieniem się objawów
• cały okres objawowy
• u osób leczonych – kilka dni po ustąpieniu objawów.

Osoby zaszczepione przeciw błonicy też mogą chorować, jednak ryzyko zakażenia jest u nich dużo mniejsze, a objawy mniej nasilone.

Po wprowadzeniu masowych szczepień w Polsce w 1954 r. zanotowano istotny spadek zachorowań do pojedynczych przypadków, głównie przywleczonych spoza wschodnich granic Polski. Ostatni przypadek błonicy w naszym kraju odnotowano w 2000 r.

W krajach rozwiniętych, odkąd szczepienia stały się powszechnie dostępne, zachorowania na błonicę stwierdza się sporadycznie. Choroba rozwija się u osób wyjeżdżających do krajów endemicznego występowania błonicy, tych, które nie przyjęły dawek przypominających, lub u osób nieszczepionych przeciw temu schorzeniu. Smutnym przykładem takiej sytuacji jest historia 6-letniego nieszczepionego chłopca, który w 2015 r. zmarł w Hiszpanii z powodu błonicy.

Według meldunków World Health Organization (WHO) w 2017 r. na świecie odnotowano prawie 9000 zachorowań, natomiast w Europie jedynie kilkadziesiąt przypadków. WHO informuje również o ponownym pojawieniu się błonicy w Mjanmie (Birmie), Jemenie oraz Wenezueli, co należy wiązać z załamaniem się lokalnych systemów opieki zdrowotnej oraz ograniczonym dostępem do szczepień i leków.

Rejonami endemicznymi dla błonicy nadal pozostają kraje, w których program szczepień jest słabo realizowany, tj. z terenu Afryki (rejon subsaharyjski, Algieria, Egipt, Madagaskar), Ameryki (Brazylia, Kolumbia, Ekwador, Haiti, Paragwaj, Dominikana), Azji (Afganistan, Bangladesz, Bhutan, Kambodża, Chiny, Indie, Indonezja, Laos, Mongolia, Nepal, Pakistan, Mjanma, Wietnam, Tajlandia, Filipiny, Papua-Nowa Gwinea), Bliskiego Wschodu (Iran, Irak, Syria, Jemen) i Europy (Turcja, Albania, kraje byłego Związku Radzieckiego).

Obraz kliniczny

Początkowo występują niespecyficzne, stopniowo nasilające się dolegliwości, takie jak: