Diagnostyka dysfagii ustno-gardłowej w ostrej fazie udaru mózgu
mgr Adriana Małż
dr n. med. Przemysław Richter
- Dysfagia ustno-gardłowa powszechnie występuje jako następstwo udaru mózgu i stanowi poważną przeszkodę w procesie leczenia. W niniejszym artykule zostały opisane dostępne metody oceny tego zaburzenia w ostrej fazie udaru mózgu
Dysfagia jest jednym z najczęściej występujących powikłań udaru mózgu. Szacuje się, że w pierwszych godzinach udaru zaburzenia połykania dotykają blisko 80% pacjentów. W przypadku występowania aspiracji, czyli przedostawania się płynu, pokarmu lub śliny do dolnych dróg oddechowych, u chorych w ostrej fazie udaru mózgu występuje 11-krotnie większe ryzyko zachorowania na zapalenie płuc. Zaburzenia połykania, oprócz zachłystowego zapalenia płuc i w efekcie wydłużonej hospitalizacji, mogą powodować niedożywienie, odwodnienie, a tym samym znaczny spadek jakości życia.
Trudności w połykaniu ustępują u znaczącej liczby pacjentów w ciągu kilku dni do 2 tygodni od wystąpienia udaru. Jeżeli nie ma poprawy w ciągu pierwszych 7 dni, to powrót do bezpiecznego połykania może się okazać dłuższy. Szacuje się, że u ok. 15-25% chorych z udarem dysfagia ma formę przewlekłą.
Dysfagia neurogenna
Połykanie jest złożonym procesem sensoryczno-motorycznym angażującym kilka grup mięśniowych, które mają za zadanie przetransportować bolus płynu lub pokarmu z jamy ustnej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego przy jednoczesnej ochronie dróg oddechowych. Całość procesu regulowana jest przez sygnały: aferentne (włókna czuciowe i jądra nerwów czaszkowych), z wyższych pięter układu nerwowego (obszary korowe i podkorowe) oraz eferentne (włókna ruchowe i jądra nerwów czaszkowych oraz włókna nerwów rdzeniowych C1-C3). Wszystkie impulsy przetwarzane są w centralnym generatorze wzorca (CPG – central pattern generator) znajdującym się w rdzeniu przedłużonym.
Uszkodzenia spowodowane udarem mózgu, zarówno w korze, strukturach podkorowych, jak i w pniu mózgu, mogą prowadzić do dysfagii neurogennej. Jej symptomy różnią się w zależności od lokalizacji uszkodzenia. Przyjmuje się, że udary lewej półkuli mózgu predysponują do zakłóceń w przebiegu fazy ustnej połykania, natomiast prawej – do zakłóceń fazy gardłowej połykania.
Przesiewowa ocena połykania
Wczesne wykrycie dysfagii u pacjentów w ostrej fazie udaru mózgu nie tylko zmniejsza ryzyko wystąpienia zapalenia płuc, lecz także skraca czas hospitalizacji. American Speech and Hearing Association (ASHA) definiuje przesiewowe badanie połykania jako procedurę, która pozwala na szybkie określenie prawdopodobieństwa występowania dysfagii, konieczności pogłębienia diagnostyki połykania oraz oceny stanu odżywienia i nawodnienia.
