Zanik girlandowaty naczyniówki i siatkówki jest rzadką dystrofią naczyniówkowo-siatkówkową, dziedziczoną autosomalnie recesywnie. Rozpoznanie sugerują dodatni wywiad w kierunku ślepoty zmierzchowej, zwłaszcza w młodym wieku, hiperornitynemia oraz typowy obraz muszelkowatych zaników naczyniówkowo-siatkówkowych. Leczenie pacjentów z zanikiem girlandowatym wymaga wnikliwej oceny klinicznej i biochemicznej oraz regularnego kontrolowania i monitorowania chorego.

Wprowadzenie

Dystrofie naczyniówkowo-siatkówkowe to grupa postępujących zaburzeń dziedzicznych, które pierwotnie zajmują zewnętrzne warstwy siatkówki (nabłonek barwnikowy siatkówki; RPE – retinal pigment epithelium) oraz zaopatrujące je naczynia włosowate naczyniówki (choriokapilary). W zależności od stopnia i rozległości zmian dystrofie dzielą się na dwie grupy: regionalne (obejmujące plamkę i obszar okołoplamkowy) oraz rozproszone, uogólnione (zajmujące większość dna oka). Do uogólnionych dystrofii naczyniówki należą: choroideremia, uogólniony zanik naczyniówki, postępujący dwuogniskowy zanik naczyniówkowo-siatkówkowy oraz zanik girlandowaty siatkówki i naczyniówki. Ponieważ każda z dystrofii naczyniówkowych ma charakterystyczne cechy dna oka, w pewnych przypadkach w zaawansowanych stadiach choroby można zaobserwować pokrywanie się zmian, co utrudnia różnicowanie.

Epidemiologia i patogeneza

Zanik girlandowaty (GA – gyrate atrophy) opisano po raz pierwszy pod koniec XIX wieku jako atypowy przypadek retinitis pigmentosa (Jacobson, 1888 r.), natomiast Cutler (1895 r.) i Fuchs (1896 r.) wyodrębnili go jako osobną jednostkę kliniczną.¹ Od tego czasu rozpoznano i opisano go u ponad 200 osób, w większości przypadków głównie w Finlandii (1 na 50 000), USA, Japonii, Francji i Australii.² Zanik girlandowaty jest rzadką dystrofią naczyniówkowo-siatkówkową, wywołaną mutacją genu zlokalizowanego w rejonie 10q26. Gen ten ulega ekspresji w siatkówce neurosensorycznej oraz w nabłonku barwnikowym siatkówki i koduje główny enzym na szlaku degradacji ornityny, tj. δ-aminotransferazę ornitynową (OAT – ornithine-δ-aminotransferase). OAT jest zależnym od kofaktora – fosforanu pirydoksalu (witamina B₆) – enzymem macierzy mitochondrialnej, który katalizuje konwersję L-ornityny do proliny i kwasu glutaminowego.³ Konsekwencją mutacji w genie OAT jest wzrost stężenia ornityny w osoczu (10-20-krotnie powyżej normy), a także w moczu, płynie mózgowo-rdzeniowym i cieczy wodnistej oraz redukcja lizyny, glutaminy, glutaminianu i kreatyny w osoczu. Zaburzenia biochemiczne pod postacią hiperornitynemii w zaniku girlandowatym po raz pierwszy opisali Simell i Takki w 1973 r., natomiast Sengers i wsp. jako pierwsi udokumentowali niedobór δ-aminotransferazy ornitynowej u pacjentów z GA.⁴