Temat numeru
Neurotoksyczność jako powikłanie leczenia onkologicznego
dr hab. n. med. Aneta L. Zygulska1
dr hab. n. med. Marta Banach2
- Szczegółowe omówienie powikłań neurologicznych występujących w trakcie systemowego leczenia onkologicznego/onkohematologicznego z uwzględnieniem najnowszych terapii oraz napromieniania wraz z czynnikami ryzyka sprzyjającymi rozwojowi neurotoksyczności
- W publikacji poruszono problem diagnozowania tych powikłań, zapobiegania im i ich leczenia
Neurotoksyczność związana z terapią systemową w onkologii i napromienianiem jest drugą (po mielosupresji szpiku) przyczyną ograniczającą leczenie przeciwnowotworowe1. Co więcej, neurologiczne powikłania w onkologii są częste mimo istnienia ochronnych barier krew–mózg, krew–płyn mózgowo-rdzeniowy i krew–nerw, dzięki którym układ nerwowy powinien być stosunkowo dobrze chroniony przed wpływem leków onkologicznych i radioterapii. Wiadomo, że progenitorowe komórki neuronalne i oligodendrocyty są szczególnie podatne na toksyczne działanie cytostatyków, ale wciąż nie do końca poznano mechanizmy, które leżą u podstaw uszkodzenia układu nerwowego2.
Występowanie neurotoksyczności zależy zarówno od czynników związanych z podawanym lekiem, takich jak całkowita dawka leku, droga jego podania, interakcje z innymi lekami przyjmowanymi przez chorego, jak i od czynników związanych z pacjentem (choroby współistniejące i/lub indywidualna wrażliwość na substancje neurotoksyczne).
Powikłania neurologiczne w trakcie leczenia onkologicznego są skutkiem zarówno bezpośredniego działania na układ nerwowy, jak i metabolicznych, naczyniowych, infekcyjnych oraz autoimmunologicznych konsekwencji wynikających z wdrożonego leczenia przeciwnowotworowego. Toksyczność może być wynikiem bezpośredniego uszkodzenia neuronów i gleju lub skutkiem pośredniego oddziaływania na mikrośrodowisko tkanki mózgowej, np. na drodze uszkodzenia naczyń mózgowych3.
Objawy neurologiczne mogą mieć różne nasilenie: od łagodnych, przez umiarkowane, o przemijającym charakterze, do utrwalonych. W przypadku pojawienia się tych ostatnich dochodzi do istotnego pogorszenia jakości życia pacjentów onkologicznych. Nasilenie każdego z powikłań onkologicznych (w tym neurologicznych) definiuje się w 5-stopniowej standaryzowanej skali wg National Cancer Institute Common Terminology Criteria for Adverse Events (NCI CTCAE), uaktualnianej co kilka lat.
Istotną kwestią jest zapobieganie neurotoksyczności indukowanej lekami onkologicznymi. W ramach badań klinicznych pod kątem neuroprotekcji były analizowane acetylo-L-karnityna, amifostyna, N-acetylocysteina, amitryptylina, nimodypina, glutation, k...
