Wprowadzenie

Zaparcie stolca jest jedną z najczęstszych dolegliwości klinicznych, z którymi lekarz pediatra spotyka się w swojej codziennej praktyce. Częstość występowania schorzenia jest różna, zależy między innymi od płci i wieku dziecka oraz od warunków środowiskowych i socjoekonomicznych. Szacuje się, że 8-10% dzieci i młodzieży cierpi z powodu przewlekłego zaparcia.^1,2 Dolegliwość ta stanowi częstą przyczynę wizyt u pediatry (3-5%) oraz gastroenterologa dziecięcego (25-30%).³ Zaparcie występuje najczęściej w okresie kontroli wypróżnień, między drugim a czwartym rokiem życia, częściej u chłopców niż dziewczynek. W populacji wieku rozwojowego aż w 90-95% zaparcie ma idiopatyczne podłoże czynnościowe, tylko u 5-10% spowodowane jest schorzeniem organicznym.

Kryteria rozpoznania czynnościowego zaparcia stolca

Czynnościowe zaparcie stolca należy do grupy zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego o ustalonym obrazie klinicznym, ale bez jednoznacznego czynnika etiologicznego i charakterystycznych zmian morfologicznych oraz laboratoryjnych. Rozpoznanie możliwe jest dzięki sformułowanym w 2006 roku kryteriom rzymskim III (tab. 1).^4,5 Czas utrzymywania się dolegliwości klinicznych w grupie dzieci młodszych wynosi miesiąc, a starszych dwa miesiące.

Etiopatogeneza

Powstawaniu czynnościowego zaparcia stolca u dzieci i młodzieży może towarzyszyć zwiększona, osłabiona lub prawidłowa czynność motoryczna jelita grubego. Zwiększonej aktywności motorycznej jelita grubego, mogącej wynikać z silniejszych lub dłużej trwających odcinkowych skurczów segmentowych, towarzyszą nadmierne ruchy mieszające (tzw. tam i z powrotem). Prowadzą one do osłabienia aktywności propulsywnej okrężnicy oraz wydłużenia czasu kontaktu treści jelitowej z nabłonkiem, czego skutkiem jest zwiększona adsorpcja wody i nadmierne wysuszenie mas kałowych. Osłabienie aktywności skurczowej jelita grubego występuje u dzieci z niedowładem okrężnicy (colonic inertia). W tej grupie obserwuje się nieefektywne przesuwanie mas kałowych oraz nadmierne ich zaleganie w świetle jelita. Innym rodzajem zaburzenia jest utrudnienie wydalania mas kałowych (outlet obstruction)związane z nieprawidłowościami w rejonie anorectum. Zaparcie stolca może również występować u dzieci i młodzieży z prawidłową czynnością motoryczną jelita grubego pod względem amplitudy i częstości skurczów segmentowych, lecz z zaburzoną koordynacją ruchową między tymi segmentami.