Omdlenia w praktyce pediatrycznej to powszechny problem kliniczny. Stanowią 1-3% wszystkich zgłoszeń na szpitalne oddziały ratunkowe. Na podstawie danych z piśmiennictwa szacuje się, że około 15% osób poniżej 18 roku życia przynajmniej raz doświadczyło epizodu omdlenia. Incydenty najczęściej dotyczą młodzieży w wieku 13-18 lat oraz przeważają u dziewcząt.^1,2

Wprowadzenie

Według Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC – European Society of Cardiology) omdlenie to krótkotrwała utrata przytomności (T-LOC – transient loss of consciousness), która jest spowodowana przejściowym uogólnionym zmniejszeniem perfuzji mózgu. Charakteryzuje się gwałtownym początkiem, krótkim czasem trwania oraz samoistnym całkowitym ustąpieniem.³ Omdleniu towarzyszy zanik napięcia mięśni posturalnych, co zwykle skutkuje upadkiem. Epizod omdlenia trwa od kilkudziesięciu sekund do kilku minut. W praktyce klinicznej wyróżnia się także tzw. zasłabnięcie, w którym nie dochodzi do utraty przytomności, natomiast zmniejsza się napięcie mięśni posturalnych. Pacjenci i ich rodzice często mylą oba te pojęcia i stosują je zamiennie. Ponadto zgodnie ze wspomnianą definicją omdlenia należy różnicować z utratami przytomności, które nie są związane ze zmniejszonym przepływem mózgowym. Zalicza się do nich utraty przytomności w przebiegu zaburzeń metabolicznych/endokrynologicznych (hipoglikemii, hipoksji), zatruć lekami, alkoholem i substancjami toksycznymi oraz zaburzeń neurologicznych (guzów ośrodkowego układu nerwowego [OUN], padaczki). Warto również wspomnieć o omdleniach psychogennych, w których dochodzi do pozornej utraty przytomności.³

Przyczyny omdleń można podzielić na 3 główne grupy (tab. 1):

• odruchowe (neurogenne)
• wynikające z hipotonii ortostatycznej
• kardiogenne (sercowo-naczyniowe).

Omdlenia odruchowe (neurogenne)

U dzieci najczęściej występują omdlenia wazowagalne, które stanowią 60-80% wszystkich incydentów (tab. 1).⁴ Omdlenia wazowagalne i omdlenia sytuacyjne należą do grupy omdleń odruchowych (neurogennych). Ich mechanizmem jest tzw. odruch neurogenny, który może być typu obwodowego lub centralnego.

Typ obwodowy tłumaczy się za pomocą teorii Bezolda-Jarischa. W wyniku pionizacji dochodzi do zwiększenia wypełnienia naczyń żylnych, a następnie do obniżenia ciśnienia napełniania serca i zmniejszenia objętości wyrzutowej serca. W odpowiedzi aktywowany jest układ współczulny, co prowadzi do wazokonstrykcji naczyń i zwiększenia częstości rytmu serca. W celu utrzymania równowagi organizmu na drodze odruchu zostaje zaktywowany układ przywspółczulny, który powoduje zwolnienie rytmu serca i obniżenie ciśnienia. W przypadku nadmiernej aktywności układu autonomicznego może dochodzić do znacznego zmniejszenia ciśnienia tętniczego i zwolnienia akcji serca, a nawet asystolii.