Zaburzenia rozwoju języka, mowy oraz komunikacji społecznej pojawiają się w różnych jednostkach chorobowych ujętych w obowiązujących systemach klasyfikacyjnych i w znacznej większości przypadków dotyczą najmłodszych dzieci, często w wieku poniżej 2 r.ż. Pierwszymi lekarzami, do których zwracają się zaniepokojeni rodzice, są pediatrzy. Dlatego wiedza dotycząca rozwoju w tym obszarze oraz jego zaburzeń jest dla nich niezmiernie istotna.

Rozwój języka, mowy i komunikacji społecznej

Istotnymi elementami w procesie komunikacji są język i mowa. Język to system znaków, wyrazów oraz reguł gramatycznych. Natomiast dla człowieka istotne jest porozumiewanie się z innymi, a jednym z takich sposobów jest mowa. Za jej pomocą ludzie kontaktują się ze sobą, nadają i odbierają komunikaty. W komunikacji społecznej oprócz mowy wykorzystywane są również sygnały niewerbalne, które mogą wzmacniać, ubarwiać wypowiedzi dźwiękowe lub często stanowić odrębne komunikaty. Rozwój języka i mowy uwarunkowany jest wieloma czynnikami, wśród których wymienia się: dojrzewanie układu nerwowego, przebieg ciąży i porodu, dobrostan noworodka, koordynację nerwowo-mięśniową, pojawienie się, dojrzewanie, integrację i wygasanie o czasie odruchów ustno-twarzowych, budowę narządów artykulacyjnych, działanie narządu słuchu, wzroku, zmysłu kinestetycznego, prawidłowe oddychanie, a także czynniki środowiskowe zapewniające dziecku odpowiednie warunki do rozwoju fizycznego, psychicznego i społeczno-emocjonalnego^1-4. Pierwsze słowo jest efektem treningu umiejętności społecznych, poznawczych, percepcji słuchowej oraz ćwiczeń związanych z czynnościami pokarmowymi, piciem i oddychaniem².

Rozwój mowy u dziecka powinno się obserwować od bardzo wczesnych umiejętności, zaczynając od oceny odruchów ustno-twarzowych, do których zaliczamy m.in.: odruch ssania (od 29 hbd – dziecko urodzone w tym tygodniu ma szansę samodzielnie ssać; od 32 hbd – pełna koordynacja aktu ssania, połykania i oddychania), odruch połykania (od urodzenia przez całe życie), odruch otwierania ust (od urodzenia do 3-4 m.ż., potem świadome przyjmowanie pokarmu), odruch wymiotny (od urodzenia do końca życia), odruch żucia (od 4 m.ż.) i odruch lizania (od urodzenia)⁵. Odruchy ustno-twarzowe oraz ich integracja są podstawą do rozpoczęcia przyjmowania pokarmu przez niemowlę, jednak obok tych umiejętności dziecko podejmuje również szereg czynności związanych z wydobywaniem dźwięków i komunikowaniem się z otoczeniem.