dr n. med. Katarzyna Jankowska

MTS: Ministerstwo Zdrowia planuje, aby od nowego roku akademickiego każdy student stomatologii podczas studiów uczył się skutecznego komunikowania. Trwają konsultacje społeczne projektu nowego rozporządzenia przewidującego obowiązkowe zajęcia praktyczne i egzamin z tej dziedziny.

Dr Katarzyna Jankowska: Zajęć z zakresu kształtowania kompetencji komunikacyjnych jest w programach uczelni medycznych w Polsce bardzo mało i często nie są obowiązkowe. Dlatego Polskie Towarzystwo Komunikacji Medycznej postuluje, aby wśród obowiązkowych umiejętności, które musi posiąść absolwent, były m.in. poprawne komunikacyjnie przekazywanie informacji, w tym niepomyślnych, oraz komunikacja w zespole medycznym w różnych rolach w warunkach sali symulacyjnej.

Stomatolodzy także uważają, że dla nich to niezbędna umiejętność, co widać choćby po tym, że wśród uczestników szkoleń z zakresu komunikacji medycznej to oni stanowią najliczniejszą grupę. Najbardziej zainteresowani są zaraz po studiach, kiedy zaczynają pracę z pacjentami.

MTS: Jak poszczególne uczelnie podchodzą do nauczania komunikacji?

K.J.: Na wszystkich uczelniach w Polsce na kierunkach lekarsko-dentystycznych i lekarskich są specjaliści uczący tych kompetencji. Jednak na świecie metodyka ewoluowała. W Europie Zachodniej i USA rozwiązania wypracowano na podstawie kilkudziesięciu lat nauczania. Zajęcia polegają na pracy z udziałem wyszkolonych aktorów medycznych, którzy grają rolę pacjentów. Studenci ćwiczą trudne rozmowy na żywo.

MTS: Pani uczestniczyła w takich ćwiczeniach i szkoliła się w tej dziedzinie za granicą.

K.J.: Zaczęło się to 10 lat temu, kiedy prowadząc zajęcia dla studentów z zakresu pediatrii, poprosiłam, aby studentki zebrały wywiad od rodziców dziecka, u którego właśnie rozpoznano białaczkę. Powiedziały, że nie wiedzą, jak rozmawiać z rodzicami w tak trudnej sytuacji życiowej, bo nikt ich tego nie nauczył. Zrozumiałam, że przemawia przez nie wrażliwość. Postanowiłam sprawdzić, jak to jest w innych uczelniach na świecie. Okazało się, że w ramach programu Erasmus dla nauczycieli akademickich mogłam pojechać do Cambridge, uczestniczyć w zajęciach i je współprowadzić. Współpracowałam też z Uniwersytetem Harvarda. Ponieważ brałam udział w pełnym kursie kompetencji komunikacji na uczelniach medycznych, poznałam zagadnienia adresowane dla różnych kierunków, m.in. pielęgniarstwa, ratownictwa i stomatologii. Współpracowałam z osobami, które uczą komunikacji stomatologów w Belgii i Holandii.

MTS: Jak wyglądały te zajęcia?

K.J.: Podczas ćwiczeń na Uniwersytecie Harvarda student musiał np. poinformować matkę dziewczynki, że konieczne będzie usunięcie czterech stałych zębów. Następnie oglądał film z nagraniem tej rozmowy i zastanawiał się, czy popełnił jakiś błąd, co mógł zrobić lepiej. Uzyskiwał informacje zwrotne od aktora grającego rolę pacjenta. Potem omawiał scenkę z nauczycielem komunikacji. Okazało się, że po obejrzeniu filmu student potrafił zauważyć swoje błędy: zupełny brak kontaktu wzrokowego z dziewczynką, używanie niezrozumiałego żargonu medycznego, niewłaściwą gestykulację. Zaskoczyło go to, bo miał zupełnie inny obraz swojego zachowania.

MTS: Polscy studenci mają takie zajęcia?

K.J.: Na poszczególnych uczelniach nauka komunikacji wygląda różnie. Takie treningi prowadzą uczelnie w Poznaniu i Krakowie. Jednak na większości nie ma zajęć z symulowanymi pacjentami. Jako Polskie Towarzystwo Komunikacji Medycznej analizujemy programy i metody edukacji. Na podstawie dotychczas uzyskanych informacji widzimy, że różnice są bardzo duże.

MTS: Które uczelnie zostały najbardziej w tyle?

K.J.: Nie ma takiej, która zajęć z komunikacji nie prowadzi w ogóle. Komunikacja z pacjentem jest m.in. przedmiotem zajęć z zakresu psychologii i socjologii. Ale problemem jest skuteczność. W USA były prowadzone badania dotyczące skuteczności poszczególnych metod nauczania komunikacji. Jednoznacznie pokazały one, że najefektywniejsza jest właśnie praca z symulowanymi i standaryzowanymi pacjentami, czyli aktorami, i praktyczne ćwiczenia. Inne metody, takie jak wykłady, filmy, dyskusja, nie są tak skuteczne.

Czyli dopóki nie będzie nauczania z symulowanymi pacjentami, absolwenci stomatologii nie poprawią znacząco swoich kompetencji komunikacyjnych.

MTS: Dlaczego ta nauka ma być obowiązkowa?

K.J.: Paradoks polega na tym, że osoby, które mają wrodzone zdolności komunikacyjne, chętnie zapisują się na kursy i szybko doskonalą swoje kompetencje. Te, które mają braki, niechętnie uczestniczą w zajęciach i potrzebują dużo więcej czasu, żeby się czegoś nauczyć. Dlatego właśnie zajęcia powinny być obligatoryjne, a nie fakultatywne, i kończyć się egzaminem.

MTS: Projekt rozporządzenia wymienia umiejętności praktyczne w zakresie komunikacji dla studentów stomatologii, np. przekazanie złej wiadomości. Przewiduje także egzaminy. W jaki sposób by się one odbywały?

K.J.: Jedną z metod oceny kompetencji komunikacyjnych jest egzamin OSCE, ale kompetencje te mogą być oceniane innymi, specjalnie opracowanymi przez prowadzących zajęcia metodami.