Poprzedni artykuł („Stomatologia po Dyplomie” nr 4/2021) poświęciliśmy asertywności, a ponieważ tematyka ta jest z jednej strony bardzo szeroka, a z drugiej – paradoksalnie – mało znana, pragniemy wrócić do zagadnień z nią związanych. Przypomnijmy pokrótce, że asertywność to, wbrew obiegowym opiniom, nie tylko sztuka odmawiania, ale sposób komunikowania się, postawa, jaką człowiek przyjmuje w kontaktach z innymi, kierowanie się wartościami takimi jak szacunek, uczciwość, partnerstwo, dbałość o swoje potrzeby, przy równoczesnym uszanowaniu potrzeb innych¹. Aby przybliżyć zastosowanie w praktyce przykładowych technik asertywności, przedstawiliśmy sposób radzenia sobie z roszczeniowym pacjentem, który podnosi głos i w bardzo nieprzyjemny sposób próbuje nakłonić rejestratorkę do znalezienia wcześniejszego terminu wizyty.

Kiedy pacjent krzyczy lub w inny jawny sposób okazuje swoją wrogą postawę, sytuacja – wbrew pozorom – nie jest bardzo skomplikowana. W kontekście zawodowym ewentualna trudność, o czym również pisaliśmy, sprowadza się raczej do oceny tego, na co pracownik może sobie pozwolić, aby zadbać o siebie, ale też postąpić zgodnie z wytycznymi przełożonych. Jeśli wie, że ma zielone światło do zachowania asertywnego, istnieją skuteczne sposoby czy wręcz procedury, które krok po kroku pokazują, jak konstruktywnie zareagować. I chociaż wszelkie tego typu sytuacje mogą być obciążające emocjonalnie, to świadomość istnienia wzorca reakcji i trening radzenia sobie z trudnymi sytuacjami mogą te koszty emocjonalne zmniejszać. Zupełnie inaczej jest w przypadku tzw. biernej agresji, której poświęcimy niniejszy artykuł.

Jak definiujemy agresję?

Zacznijmy od wprowadzenia w tematykę agresji, co uczyni całość bardziej zrozumiałą. Agresję definiuje się jako zamierzone zachowanie, które ma na celu wyrządzenie psychicznej lub fizycznej szkody. Ze strony agresora może być to działanie werbalne lub fizyczne. Istotna jest jego intencja, a nie efekt. Jeśli ktoś wymierzył niecelny cios, to wciąż jest to agresja, nawet jeśli druga strona nie odniosła rzeczywistej krzywdy. Stosuje się rozróżnienie na agresję wrogą oraz instrumentalną. Ta pierwsza jest celem samym w sobie – akt agresji ma zadać ból i wyrządzić krzywdę. Agresja instrumentalna natomiast jest środkiem do osiągnięcia innego celu. To sytuacja, w której ktoś np. dokonuje kradzieży, a napaść fizyczna staje się narzędziem do pozyskania danego dobra². Agresja jest zjawiskiem tak powszechnym, że psychologowie społeczni poświęcają jej wiele uwagi, a ich badania koncentrują się wokół różnych zagadnień, jak choćby tego, czy jest ona wrodzona, czy wyuczona, czy potrzebujemy jej w toku życia albo czy korzystniejsze jest jej otwarte wyrażanie („Wyrzuć z siebie złość”), czy raczej duszenie w zarodku („Agresja rodzi jeszcze większą agresję”).