dr n. med. Bartosz Siewert

prof. dr hab. n. med. Jacek Wysocki

Krztusiec, powszechnie znany jako koklusz, jest bardzo zakaźną chorobą wywoływaną przez pałeczkę tlenową Bordetella pertussis. Bakterie te przyczepiają się do rzęsek nabłonka, który wyścieła część dróg oddechowych. Następnie uwalniana jest toksyna krztuścowa, która uszkadza rzęski nabłonka oddechowego, wtórnie powodując obrzęk dróg oddechowych^1,2.

Rycina 1. Powikłania krztuśca

Krztusiec występuje tylko u ludzi, przenoszony jest drogą kropelkową. Najczęściej do transmisji dochodzi poprzez kaszel, kichanie lub spędzanie czasu blisko siebie czy w zamkniętej przestrzeni. Wiele dzieci chorujących na krztusiec jest zakażanych przez starsze rodzeństwo, rodziców lub opiekunów, którzy zazwyczaj nie wiedzą, że chorują³. Jest to niezwykle istotne w kontekście najmłodszej grupy wiekowej pacjentów, która jest najbardziej narażona na powikłania krztuśca (ryc. 1)⁵. Największa zakaźność występuje do 2-3 tygodni po pojawieniu się objawów, a więc w momencie, kiedy zazwyczaj prawidłowa diagnoza nie została jeszcze postawiona. Szacuje się, że jeden zakażony człowiek może stanowić źródło zakażenia dla 15 innych osób⁴.

Epidemiologia

Częstość występowania krztuśca w Polsce w 2019 i 2020 roku (dane wstępne), określana na podstawie meldunków epidemiologicznych o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce, wynosiła odpowiednio 4,24/100 000 mieszkańców (1629 przypadków) oraz 1,95/100 000 mieszkańców (746 przypadków). Około 30% pacjentów było hospitalizowanych. Najwięcej przypadków zanotowano w województwie łódzkim (136 pacjentów), najmniej natomiast w województwie warmińsko-mazurskim (4 pacjentów)⁶. Z wielu badań wiadomo jednak, że są to dane niepełne. W jednym z nich Stefanoff i wsp. wykazali, że stosunek zachorowalności oszacowanej na podstawie wyników badania do rzeczywiście zgłaszanej na podstawie meldunków epidemiologicznych wynosił od 4 u dzieci w wieku 3-5 lat do 167 u pacjentów w wieku 65-69 lat⁷.

Dodatkowo analizując dane opublikowane przez European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) w 2018 roku w 30 krajach Unii Europejskiej zgłoszono 35 627 przypadków krztuśca. Pięć krajów – Niemcy, Holandia, Norwegia, Hiszpania i Wielka Brytania – odpowiadało za 72% wszystkich zarejestrowanych przypadków (w 2017 roku w tej grupie znajdowała się również Polska). Osoby w wieku ≥15 lat stanowiły 62% wszystkich zgłoszonych chorych, jednak największą zapadalność obserwowano w grupie niemowląt – 44,4/100 000 (w tym odnotowano 3 zgony)⁸.

Objawy

Objawy prezentowane przez chorego na krztusiec przypominają dolegliwości obserwowane w zapaleniu oskrzeli z napadowym, przewlekającym się czy ostatecznie przewlekłym kaszlem. Poza kaszlem, będącym podstawowym symptomem, zależnie od grupy wiekowej mogą występować dodatkowe dolegliwości (ryc. 2).

Rycina 2. Charakterystyka okresu kaszlu napadowego w przebiegu krztuśca zależnie od wieku pacjenta

Rycina 3. Przebieg kliniczny krztuśca i zakaźność

Przebieg kliniczny krztuśca dzieli się na trzy okresy (ryc. 3). Na okres nieżytowy, który trwa 1-2 tygodnie, przypadają objawy grypopodobne. Pod koniec tego etapu pacjent zaczyna prezentować kaszel o charakterze napadowym, początkowo w nocy, następnie również w ciągu dnia. Kolejnym okresem jest okres napadowego kaszlu trwający 4-6 tygodni. Zależnie od wieku dziecka obserwuje się zanoszenie przy kaszlu, nasilony wdech z głośnym świstem krtaniowym określany przez rodziców jako pianie, odkrztuszanie gęstą wydzieliną lub jej połykanie (a następnie wymioty). Ponadto przy napadzie kaszlu można obserwować obrzęk czy sinicę twarzy, a nawet wybroczyny w górnej części ciała (szyja, głowa, spojówki). W najmłodszej grupie wiekowej (u noworodków i niemowląt) mogą wystąpić bezdech czy uogólnione drgawki, nawet bez towarzyszącego, napadowego kaszlu. Ostatni etap, nazywany okresem zdrowienia, trwa 3-4 miesiące. W tym czasie kaszel wciąż się utrzymuje, ale nie ma już napadowego charakteru, a z czasem zaczyna stopniowo ustępować.

Diagnostyka

Rycina 4. Diagnostyka laboratoryjna krztuśca

Diagnostyka krztuśca szeroko dyskutowana była w artykule „Krztusiec – informacje podstawowe”, który ukazał się w monografii „Krztusiec – choroba (nie)zapomniana” z serii „Pediatrii po Dyplomie” w 2019 roku⁵. W tym miejscu chcielibyśmy jedynie przypomnieć najważniejsze fakty: