Artykuł
Kalendarz szczepień dorosłych
02.11.2022
Leczenie przyczynowe krztuśca zaleca się w ciągu 3 tygodni od pojawienia się objawów. Włączenie antybiotyku we wczesnej nieżytowej fazie choroby może złagodzić przebieg i długość okresu napadowego kaszlu. Późniejsze rozpoczęcie antybiotykoterapii nie zmniejsza nasilenia objawów klinicznych, przerywa natomiast łańcuch epidemiologiczny, skracając okres zakaźności dla otoczenia.
Lekami z wyboru są makrolidy:
Do eradykacji pałeczek krztuśca dochodzi po 5 lub więcej dniach odpowiedniej terapii. W przypadku nietolerancji makrolidów lekiem drugiego rzutu jest kotrimoksazol (dawkowanie 800/160 mg 2 ×/24 h przez 14 dni).
Zapadalność na krztusiec do lat 60. XX w., przed wprowadzeniem w 1960 r. masowych szczepień profilaktycznych, przekraczała 100 przypadków/100 000 osób, z rekordem w 1960 r. sięgającym 325,5 przypadku/100 000 mieszkańców6. Liczba zgonów z powodu krztuśca osiągała wtedy poziom 1000-1400 rocznie7. Od kilkunastu lat w Polsce utrzymuje się względnie duża zapadalność na krztusiec, przy czym co kilka lat (3-4 lata) obserwuje się tzw. epidemie wyrównawcze, czyli cyklicznie występujący wzrost przypadków tej choroby. Ostatni istotny wzrost zapadalności nastąpił w 2016 r. z wynikiem 6828 przypadków oraz w 2017 r., kiedy zanotowano 3066 zachorowań. W 2016 r. średnia zapadalność na krztusiec wyniosła 17,77/100 000. Kolejne lata przyniosły spadek licznych zachorowań z poziomem 746 przypadków w 2020 r. oraz zapadalnością na poziomie 1,95/100 000.
Rycina 1. Liczba zachorowań na krztusiec w latach 2000-208
Rycina 2. Zachorowalność na krztusiec w poszczególnych województwach w 2018 r.8
Tabela 4. Zgony z powodu krztuśca odnotowane w 2019 r.7
Sytuacja epidemiologiczna krztuśca w Polsce pod względem zachorowalności (w tym udział poszczególnych województw), zapadalności i umieralności w ostatnich latach została przedstawiona na rycinach 1 i 2 oraz w tabeli 4.
Rycina 3. Porównanie oszacowanej zapadalności na krztusiec w zależności od wieku w badanej populacji (niebieska linia) ze zgłaszaną zapadalnością (błękitna linia), ze współczynnikami zgłaszania przedstawionymi dla każdej grupy wiekowej (Polska, lipiec 2009–kwiecień 2011)5
Pomimo panującego obowiązku powszechnego zgłaszania zakażenia i zachorowania na krztusiec (zgodnie z Ustawą z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi) przeprowadzone w latach 2009-10 badania wskazują na znaczne niedoszacowanie rzeczywistych liczb zachorowań na tę chorobę. Wyniki Ogólnopolskiego Badania Epidemiologii Krztuśca (OBEK)5 przeprowadzonego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH) wskazują na istotny brak zgłoszeń wszystkich podejrzeń zachorowania lub rozpoznania choroby do krajowego systemu nadzoru epidemiologicznego. W toku badania okazało się, że prawdziwa liczba zachorowań jest znacznie większa. Niedoszacowanie liczby chorych na krztusiec wynosiło od 12 razy w grupie dzieci w wieku 3-5 lat do 320 razy wśród osób w wieku 65-70 lat. Po porównaniu zapadalności specyficznej dla wieku i estymacji na populację badaną wykazano, że na 1 przypadek zgłoszony do nadzoru przypada średnio 61 zachorowań na krztusiec w populacji ogólnej, a w grupie osób w wieku 65-69 lat nawet 167 (ryc. 3). W badaniu OBEK podkreślono ponadto znacznie większy udział zachorowań w innych niż niemowlęta i małe dzieci grupach wiekowych. Zaobserwowano duży odsetek zachorowań u młodzieży i osób dorosłych, zwłaszcza u starszych dorosłych. Tę grupę wiekową wskazano jako główny rezerwuar zakażenia i istotne zagrożenie dla najmłodszych dzieci, a występujący u tych osób przewlekły kaszel w procesie diagnostycznym powinien koniecznie obejmować zakażenie B. pertussis5.
Podobny problem niedoszacowania rzeczywistej liczby zachorowań na krztusiec obserwuje się na całym świecie.
World Health Organization (WHO) każdego roku odnotowuje do 48 mln przypadków krztuśca, z czego 195 000 przypadków rocznie kończy się zgonem9. Krztusiec jest jedną z 10 chorób zakaźnych najczęściej powodujących zgon u dzieci. Nadal jest chorobą endemiczną nawet w krajach, w których funkcjonują dobrze zorganizowane programy szczepień dzieci.
Według WHO istnieje problem z dokładnym nadzorem epidemiologicznym dotyczącym wielu chorób zakaźnych, w tym krztuśca. Dane związane z zachorowaniami na krztusiec są zaniżone z uwagi na brak wiarygodnych danych epidemiologicznych z wielu krajów. Z tego powodu dokonuje się więc obliczeń szacunkowych, z których wynika, że w 2018 r. na świecie stwierdzono 151 074 przypadki zachorowań na krztusiec i 89 000 zgonów9. Również na podstawie estymacji szacunkowej WHO podaje 24,1 mln zachorowań oraz 160 700 zgonów u dzieci <5 r.ż. w 2014 r., z czego 33% przypadków choroby i 58% zgonów miało miejsce w Afryce. Według różnych badań na świecie rocznie choruje od 7 do 40 mln osób, a śmiertelność wynosi od 38 000 do 670 00010. Większość zgonów z powodu krztuśca dotyczy krajów rozwijających się, gdzie poziom zaszczepienia populacji jest niski, a największy problem stanowią zachorowania wśród małych dzieci.
W krajach rozwiniętych najwięcej przypadków krztuśca odnotowuje się wśród dzieci nieszczepionych i nastolatków11. Jednakże w grupie osób zaszczepionych liczba zachorowań na krztusiec stale rośnie, a powody tego zjawiska są złożone. Wskazuje się m.in.: lepsze rozpoznawanie choroby dzięki zastosowaniu w diagnostyce metody reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR – polymerase chain reaction), szybsze zanikanie odporności i mniejszą skuteczność po podaniu szczepionek bezkomórkowych w porównaniu z używanymi w przeszłości szczepionkami całokomórkowymi, redukcję odsetka zaszczepionych jako następstwo odmowy szczepień oraz zmiany w genomie pałeczek krztuśca12.
Rycina 4. Zapadalność na krztusiec w poszczególnych grupach wiekowych w Stanach Zjednoczonych w latach 1990-2019*
