Epidemiologia krztuśca w populacji dorosłych

Krztusiec jest aktualnie najsłabiej kontrolowany ze wszystkich bakteryjnych chorób zakaźnych objętych programem szczepień w Stanach Zjednoczonych. W 2012 r. w USA rozpoznano 48 277 przypadków krztuśca, najwięcej od 1955 r., kiedy odnotowano 62 786 zachorowań. W latach 2013-18 na terenie Stanów Zjednoczonych rejestrowano od 15 808 do 32 971 przypadków tej choroby. Współczynnik zapadalności (ryc. 4) wynosił w tym okresie od 4,1 do 15,4/100 000, a w grupie wiekowej <6 miesięcy wartość ta dochodziła nawet do 169,0/100 000 dzieci. Od 2012 do 2018 r. krztusiec był powodem zgonu 82 osób, z czego 59 (71,95%) stanowiły dzieci <1 r.ż.⁹ W 2018 r. zanotowano 13 400 przypadków zachorowań na krztusiec, w tym 10 zgonów⁹.

Krztusiec w Europie

Według danych ECDC w 2018 r. w 30 krajach europejskich zarejestrowano łącznie 35 627 zachorowań¹³. W 2018 r., podobnie jak w poprzednich latach, najczęściej chorowały osoby dorosłe i młodzież >15 r.ż. (62%). Zapadalność na krztusiec w Europie wyniosła 8,2/100 000 mieszkańców. Najwyższy wskaźnik odnotowano w Niemczech – 15,1/100 000 mieszkańców. Wysokie miejsce w statystyce zapadalności zajęły również: Holandia, Norwegia, Austria i Polska, natomiast najniższe: Grecja, Węgry, Cypr i Malta. Wśród grupy wiekowej <1 r.ż. wskaźnik zapadalności był niższy niż w poprzednich latach i wynosił 44,4/100 000. Największą liczbę przypadków krztuśca odnotowano w: Niemczech (13 437 zachorowań), Holandii (4312), Wielkiej Brytanii (3651), Hiszpanii (2681), Norwegii (2476), co stanowiło 72% wszystkich przypadków zachorowań na to schorzenie. W wyniku zakażenia pałeczką krztuśca zmarło 7 osób, w tym troje niemowląt <1 m.ż. W odniesieniu do krztuśca nie obserwuje się wyraźnej sezonowości występowania, niewielki wzrost bywa odnotowywany latem i jesienią.

Profilaktyka krztuśca

Szczepienia spowodowały prawie 100-krotną redukcję liczby zachorowań. Znacząco zmalała też liczba zgonów. W latach 80. XX w. odnotowywano <500 przypadków rocznie (zapadalność spadła <1/100 000). Podobnie jak w innych krajach w połowie lat 90. XX w. w Polsce nastąpił ponowny wzrost zachorowań, szczególnie wśród 20-latków, czyli osób szczepionych w dzieciństwie¹⁴.

Ponieważ odporność na krztusiec uzyskana po zakażeniu lub dzięki szczepieniu nie utrzymuje się przez całe życie, Bordetella pertussis nadal krąży w populacji, a epidemie krztuśca powtarzają się co 2-5 lat, podobnie jak w okresie przed wprowadzeniem powszechnych szczepień, nawet w populacjach o dużym wskaźniku wyszczepialności. Badania oceniające rzeczywistą skuteczność szczepień przeciwko krztuścowi i czas utrzymywania się ochrony poszczepiennej wykazują, że szczepienia zapewniają dobrą lub umiarkowaną ochronę przed zachorowaniem, ale do 10 lat po otrzymaniu szczepionki¹⁵. Skuteczność szczepień zmniejsza się wyraźnie wraz z upływem czasu, który minął od szczepienia. Odporność nabyta po naturalnym zakażeniu pałeczką krztuśca utrzymuje się zazwyczaj 5-10 lat od momentu zachorowania¹⁶. Jak wspomniano we wcześniejszym fragmencie artykułu dotyczącym epidemiologii krztuśca w Polsce, pomimo nadzoru epidemiologicznego dane dotyczące zachorowań na krztusiec na świecie obejmują jedynie przypadki wykryte (wykrywalność), a rzeczywista liczba jest wielokrotnie większa.

Jedną z metod zapobiegania krztuścowi i jego następstwom u najmłodszych są szczepienia ciężarnych. Rekomenduje się ich wykonanie w III trymestrze ciąży, optymalnie między 27 a 36 tygodniem. Podanie przypominającej dawki szczepionki Tdap lub Tdap-IPV (zawierającej toksoid błoniczy, bezkomórkową szczepionkę przeciw krztuścowi oraz toksoid tężcowy, ewentualnie z polio) w tym terminie gwarantuje uzyskanie wysokiego stężenia przeciwciał, które przechodzą przez łożysko i chronią dziecko w pierwszych tygodniach życia¹⁷. To właśnie ochrona noworodka i niemowlęcia jest celem szczepienia kobiet w ciąży. W Polsce szczepienia ciężarnych przeciwko krztuścowi rekomendowane są w Programie Szczepień Ochronnych (PSO) od 2016 r.

Podsumowanie

Krztusiec, pomimo realizacji trwającego od wielu lat programu szczepień, pozostaje istotnym problemem zdrowia publicznego nie tylko w Polsce, lecz także na całym świecie. Najlepszą strategią profilaktyki krztuśca jest stosowanie szczepień zgodnie z obowiązującymi kalendarzami szczepień oraz w grupach osób o wzrastającym ryzyku zachorowania – w obecnej sytuacji epidemicznej są to: niemowlęta, młodzież w 19 r.ż. zamiast dawki przypominającej preparatem Td, ciężarne w III trymestrze ciąży (najlepiej między 27 a 36 tygodniem ciąży) oraz osoby starsze. W wymienionych grupach oraz grupach zawodowych (tj. wśród personelu medycznego, w szczególności mającego kontakt z noworodkami i niemowlętami; nauczycieli; osób z otoczenia noworodków i niemowląt do ukończenia 12 m.ż.) szczepienia przypominające zawierające komponent krztuścowy bezkomórkowy (Tdap) należy powtarzać co 10 lat. Diagnostyka laboratoryjna krztuśca powinna się opierać na wyniku posiewu, wyniku RT-PCR lub badaniu serologicznym. W każdym przypadku interpretacja wyników badań laboratoryjnych powinna obejmować całokształt obrazu klinicznego, stanu zaszczepienia i zastosowanego leczenia.

Artykuł opublikowany w „Medycynie po Dyplomie” 2021; 30(11): 42-48.