dr n. med. Edyta Szymańska

Częstość występowania mikroskopowego zapalenia jelita grubego (MC – microscopic colitis) wzrasta. Objawy w postaci wodnistej biegunki obniżają jakość życia pacjentów, jednak rokowanie jest dobre.

Nie ma wiarygodnego biomarkera, więc kolonoskopia i badanie histopatologiczne biopsji pobranych podczas endoskopii pozostają podstawą rozpoznania; wyniki mikroskopowe mogą być niejednolite, dlatego należy pobrać biopsje z każdego segmentu.

Nawet przy prawidłowym stężeniu kalprotektyny w kale (FCP – fecal calprotectin) należy rozważyć wykonanie kolonoskopii i biopsji u pacjentów w wieku >50 lat z utrzymującymi się objawami (wodnista biegunka bez krwi), aby wykluczyć MC.

Kolonoskopia jest zwykle makroskopowo prawidłowa, ale niektóre wyniki endoskopowe mogą sugerować mikroskopowe zapalenie jelita grubego.

W farmakoterapii MC budezonid w dawce 9 mg podawany raz dziennie przez 6-8 tygodni jest lekiem pierwszego wyboru. W przypadku nawrotu można rozważyć podanie małej dawki budezonidu (3-6 mg) jako leczenia podtrzymującego.

Konieczne są dalsze badania, aby lepiej zrozumieć patofizjologię, zidentyfikować kliniczne biomarkery i ocenić opcje terapeutyczne w chorobie opornej na budezonid.

Wiadomości ogólne

Mikroskopowe zapalenie jelita grubego po raz pierwszy zostało opisane w 1976 roku jako przewlekła choroba zapalna jelit będąca główną przyczyną uporczywej wodnistej biegunki bez krwi, zwłaszcza u starszych kobiet¹. Częstość występowania i rozpowszechnienie schorzenia wzrastają, co podkreśla znaczenie diagnozowania i rozpoznawania go w praktyce klinicznej². Termin „mikroskopowe zapalenie jelita grubego” obejmuje zarówno kolagenowe (CC – collagenous colitis), jak i limfocytarne zapalenie okrężnicy (LC – lymphocytic colitis)³. W kolonoskopii obraz makroskopowy MC jest prawidłowy i konieczne jest wykonanie biopsji w celu oceny histopatologicznej, która jest niezbędna do ustalenia rozpoznania⁴. Najbardziej charakterystyczną cechą LC jest zwiększona liczba limfocytów śródnabłonkowych, natomiast dla CC – pogrubienie warstwy kolagenu podnabłonkowego⁵.

W badaniach populacyjnych z Ameryki Północnej i Europy wykazano wzrost zachorowalności na MC pod koniec XX wieku⁶. Nowsze dane wskazują jednak na stałą zapadalność na MC². Szacunkowa częstość występowania MC wynosi od 1 do 25 na 100 000 osobolat⁷. Przegląd systematyczny i metaanaliza wykazały łączną zapadalność 4,14 na 100 000 osób w przypadku CC i 4,85 na 100 000 osób w przypadku LC, chociaż zaktualizowane dane z hrabstwa Olmsted w stanie Minnesota pokazują znacznie wyższe wskaźniki (odpowiednio 9,9 i 15,8 na 100 000)².

Czynniki ryzyka

Do czynników ryzyka mikroskopowego zapalenia jelita grubego należą:

• wiek
• płeć żeńska
• obecność innych chorób autoimmunologicznych
• prawdopodobnie stosowanie niektórych leków, w tym inhibitorów pompy protonowej (PPI – proton pump inhibitor), niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), statyn i selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI – selective serotonin reuptake inhibitor)⁸.

Palenie jest związane ze zwiększoną częstością wodnistych stolców w MC, jak również ze zwiększonym ryzykiem przetrwania choroby z mniejszym prawdopodobieństwem osiągnięcia remisji klinicznej⁹. We francuskim wieloośrodkowym badaniu prospektywnym występowanie MC korelowało z wiekiem >50 lat (iloraz szans [OR – odds ratio] 3,1; 95% przedział ufności [CI – confidence interval], 1,6-5,9), chorobami autoimmunologicznymi (OR 5,5; 95% CI, 2,5-12,0) i nowymi szkodliwymi lekami (OR 3,7; 95% CI, 2,1-6,6)¹⁰. Pacjenci z celiakią (CD – celiac disease) są obciążeni ryzykiem rozwoju MC większym o 50-70 razy, chociaż u pacjentów z MC obecność CD waha się od 2% do 9%¹¹. W związku z tym klinicyści powinni rozważyć możliwość występowania MC u osób z CD, które mają uporczywą biegunkę pomimo przestrzegania diety bezglutenowej. W przeciwieństwie do tego nie każdy pacjent z MC musi być badany w kierunku CD, chyba że dana osoba nie reaguje na odpowiednie terapie dla mikroskopowego zapalenia jelit.

Patofizjologia

Chociaż patofizjologia MC nie została jak dotąd dobrze poznana, istnieje kilka proponowanych mechanizmów. Obejmują one m.in. autoimmunizację, predyspozycje genetyczne, odpowiedź immunologiczną lub zapalną na antygeny luminalne, niektóre leki czy nieprawidłowy metabolizm³.

Mikroskopowe zapalenie jelita grubego wiąże się z innymi chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak: niedoczynność lub nadczynność tarczycy, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów i cukrzyca typu 1. Przewaga kobiet chorych na MC, charakterystyczna dla wielu zaburzeń autoimmunologicznych, dodatkowo sugeruje komponent autoimmunologiczny¹². Obecnie nie ma jednak serologicznych testów na przeciwciała, które byłyby czułe lub specyficzne dla MC. Badania potwierdziły możliwą genetyczną predyspozycję z rzadkimi rodzinnymi przypadkami MC, jak również związek z pewnymi haplotypami antygenu ludzkich leukocytów¹³. Niedawno MC powiązano z potencjalnymi polimorfizmami w promotorze genu transportera serotoniny¹² i innymi szlakami immunologicznymi¹⁴.

Innym proponowanym mechanizmem rozwoju MC jest odpowiedź organizmu na antygen luminalny, w tym antygeny pokarmowe, sole kwasów żółciowych, różne leki i antygeny zakaźne, takie jak toksyny bakteryjne¹⁵. Mikroskopowe zapalenie jelita grubego występuje częściej u pacjentów z celiakią, a zmiany histologiczne przypominające LC można zaobserwować u pacjentów chorych na celiakię, którzy spożywają gluten¹⁶. Podobnie u pacjentów z zespołem złego wchłaniania kwasów żółciowych można zauważyć zmiany histologiczne przypominające LC¹⁷.