dr n. med. Kamil Koszela

Urazy w zakresie narządu ruchu są częstym powodem zgłaszania się pacjentów na szpitalny oddział ratunkowy, do izby przyjęć oraz lekarzy podstawowej opieki medycznej. W większości przypadków są to niewielkie urazy o charakterze stłuczenia, skręcenia, rzadziej złamania czy zwichnięcia. Każda wizyta pacjenta z urazem w zakresie narządu ruchu wymaga ze strony lekarza przeprowadzenia badania podmiotowego i przedmiotowego oraz wykonania podstawowej diagnostyki obrazowej w celu potwierdzenia lub wykluczenia patologii¹. Większość pacjentów po przeprowadzonej diagnostyce nie musi być poddawana specjalistycznemu leczeniu. Wdrożenie farmakoterapii, zastosowanie fizyko- czy kinezyterapii oraz odciążenie z reguły całkowicie wystarczają, by pacjent wrócił do pełnej sprawności w krótkim czasie².

Stłuczenie

Jest zamkniętym uszkodzeniem w zakresie tkanek, powstaje w wyniku urazu mechanicznego, w efekcie którego dochodzi do uszkodzenia komórek, włókien przestrzeni międzykomórkowej, naczyń oraz nerwów. Stłuczona tkanka często jest niezdolna do pełnienia swojej funkcji, a jej uszkodzenie zależy od przyłożonej siły oraz rozległości zmian. Do typowych objawów stłuczenia należą: ból, obrzęk, podwyższona temperatura okolicy stłuczonej, wylewy podskórne (krwiaki), a także upośledzenie funkcji miejsca objętego stłuczeniem^1,2.

Skręcenie

Jest urazem polegającym na przekroczeniu fizjologicznego zakresu ruchomości w obrębie stawu. W wyniku skręcenia może dojść do uszkodzenia takich tkanek, jak: torebka/powierzchnia stawowa, więzadła i ścięgna oraz, rzadziej, do uszkodzeń kostnych.

Skręcenie I stopnia charakteryzuje się naciągnięciem tkanek, II stopnia – naderwaniem więzadeł/torebki stawowej, III stopnia – zerwaniem w zakresie tkanek miękkich, IV – oderwaniem fragmentu kostnego (tzw. złamanie awulsyjne).

Objawy skręcenia są podobne jak w stłuczeniu, ale najczęściej charakteryzują się większą intensywnością. Obserwuje się większe dolegliwości bólowe, większy obrzęk oraz znaczne ograniczenie funkcji^1,2.

Diagnostyka

Po zebraniu wywiadu i ocenie stanu klinicznego w celu ustalenia rozpoznania zleca się diagnostykę obrazową. Kluczową metodą w zakresie traumatologii narządu ruchu jest badanie RTG (minimum w 2 projekcjach). W określonych sytuacjach warto posłużyć się dodatkowo badaniem USG, które pozwala ocenić tkanki miękkie, a także wykonać badanie w ruchu (USG dynamiczne). Badania metodą tomografii komputerowej (TK), które służy przede wszystkim do oceny tkanek twardych (kości), oraz rezonansu magnetycznego (MR), które przeprowadza się najczęściej w celu oceny tkanek miękkich (więzadeł, ścięgien, mięśni, chrząstek), są wykorzystywane zazwyczaj w specjalistycznej opiece zdrowotnej. Po przeprowadzonej diagnostyce klinicznej oraz obrazowej lekarz ustala rozpoznanie, na podstawie którego podejmuje decyzję o wdrożeniu odpowiedniego postępowania terapeutycznego^3-5.

Terapia

Przy drobnych urazach o charakterze stłuczenia oraz skręcenia standardowe postępowanie terapeutyczne obejmuje zastosowanie:

• farmakoterapii (w tym preparaty podawane miejscowo oraz doustnie)
• fizykoterapii (w szczególności przeciwbólowej oraz przeciwobrzękowej, np. krioterapia)
• kinezyterapii (podstawowe ćwiczenia poprawiające ruchomość w obrębie stawu, w szczególności po zastosowaniu unieruchomienia)
• odciążenia uszkodzonej struktury (elewacja kończyny, ograniczenie chodzenia, zastosowanie zaopatrzenia ortopedycznego, np. kul łokciowych czy ortez).

W większości przypadków dolegliwości stopniowo się zmniejszają, szczególnie w zakresie bólu, obrzęku i podwyższonej temperatury ciała uszkodzonego miejsca. Dzięki temu zwiększa się zakres ruchomości, wraca funkcja danego narządu. W przypadku nieskuteczności postępowania terapeutycznego należy rozważyć skierowanie chorego do poradni specjalistycznej, by poszerzyć diagnostykę i zmodyfikować dalsze leczenie^4,5.

Farmakoterapia

Istotną rolę w terapii urazów w zakresie narządu ruchu o charakterze stłuczenia oraz skręcenia odgrywają preparaty stosowane miejscowo. Zaliczamy do nich środki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które w pierwszej kolejności wykazują działanie przeciwbólowe. Należą do nich:

• ibuprofen w kremie, żelu lub aerozolu na skórę do stosowania miejscowego u pacjentów po 12 r.ż.
• diklofenak w żelu, aerozolu na skórę do miejscowego stosowania u pacjentów po 14 r.ż.
• etofenamat stosowany w żelu lub aerozolu na skórę u pacjentów powyżej 14 r.ż.
• ketoprofen w żelu do stosowania miejscowo u pacjentów po 15 r.ż.
• naproksen w żelu do stosowania u osób dorosłych (ze względu na to, że dotychczas nie przeprowadzono odpowiednich badań, nie stosować u dzieci)^6,7.

Powszechnie stosowanym preparatem w postaci np. żelu jest octanowinian glinu, który wykazuje przede wszystkim działanie przeciwobrzękowe i można go zlecić u pacjentów od 3 r.ż. Dostępny jest również żel z mentolem i olejkami eterycznymi o działaniu chłodząco-rozgrzewającym, rekomendowany w celu łagodzenia i uśmierzania bólu mięśni oraz stawów u osób >5 r.ż. Mentol aktywuje receptory zimna, chłodzi oraz podnosi próg wrażliwości lokalnych receptorów bólu, a olejki eteryczne działają rozgrzewająco i pomagają stymulować krążenie krwi, co przyspiesza regenerację mięśni i stawów. Innym preparatem wykazującym działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe jest maść arnikowa, której substancją czynną jest ekstrakt z kwiatostanu arniki łąkowej.