prof. dr hab. n. med. Aleksandra Lesiak

dr n. med. Magdalena Ciążyńska

Choroby skóry głowy w populacji pediatrycznej można podzielić na te, które przebiegają z prawidłową strukturą i liczbą włosów oraz z ich utratą. Do najczęstszych dermatoz, w przebiegu których liczba włosów jest prawidłowa, zalicza się:

• łuszczycę
• atopowe zapalenie skóry
• łojotokowe zapalenie skóry
• wszawicę.

Natomiast wśród chorób owłosionej skóry głowy doprowadzających do częściowego, a nawet całkowitego wyłysienia wyróżnia się przede wszystkim:

• grzybicę owłosionej skóry głowy
• łysienie plackowate.

Choroby owłosionej skóry głowy z prawidłową strukturą włosa

Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest jedną z najczęściej spotykanych dermatoz wieku dziecięcego, która występuje u ok. 10-20% dzieci. Najbardziej charakterystycznym objawem AZS jest znaczna suchość skóry, która wynika z upośledzenia funkcji bariery naskórkowej, spowodowanej m.in. zaburzeniami w strukturze białek naskórka i nieprawidłowym metabolizmem lipidów, czemu towarzyszy nadmierna kolonizacja skóry Staphylococcus aureus i Malassezia furfur. Zmiany chorobowe w przebiegu AZS zlokalizowane w obrębie skóry owłosionej występują najczęściej u niemowląt i małych dzieci. Badania wykazały, że u pacjentów z AZS, u których obserwuje się zmiany w obrębie skóry głowy i szyi, stwierdza się występowanie przeciwciał IgE przeciwko alergenom grzybów drożdżopodobnych Malassezia spp. Potwierdza to tezę, że alergeny te, wnikając przez uszkodzony naskórek, mogą stymulować reakcję zapalną^1,2.

Zmiany AZS okresu noworodkowego obejmują charakterystyczne wykwity rumieniowo-grudkowe, nadżerki oraz przeczosy w obrębie skóry głowy. Ogniska z hiperkeratozą i łuską mogą imitować wyprysk łojotokowy. Wykwity występujące w przebiegu AZS w obrębie owłosionej skóry głowy u dzieci starszych mają charakter niewielkich białych lub szarawych łusek, którym towarzyszy uporczywy świąd. Przerzedzenie włosów nie jest charakterystyczne dla chorych z AZS, jednak u niektórych pacjentów może dojść do częściowej utraty włosów. Zmiany mogą się rozszerzać na skórę gładką czoła, uszy i kark³.

Popularnymi lekami stosowanymi w atopowym zapaleniu skóry głowy są glikokortykosteroidy w formie płynu, aplikowane na skórę skalpu 1-2 × na dobę; zgodnie z zasadą w miarę możliwości wybiera się preparaty o najmniejszej sile działania, które zapewniają kontrolę objawów AZS. U najmłodszych dzieci z nasileniem choroby od łagodnego do umiarkowanego najlepiej stosować 1% hydrokortyzon. Natomiast po 2 r.ż., w przypadkach nieodpowiadających na leczenie 1% hydrokortyzonem, wymagających silniejszych preparatów kortykosteroidowych, należy rozważyć zastosowanie środków zawierających np. mometazon.

Ponadto dobre rezultaty przynosi fototerapia. Do najpopularniejszych metod należą naświetlania wąskopasmowym światłem UVB (311 nm), które można rozpocząć już po 3 r.ż., oraz terapia PUVA (psoralen plus ultraviolet A), czyli klasyczna fotochemioterapia z wykorzystaniem doustnych psoralenów, stosowana od 12 r.ż. W niektórych przypadkach poprawę obserwuje się również po zastosowaniu leków przeciwgrzybiczych w postaci szamponu lub płynu³.

Łojotokowe zapalenie skóry i ciemieniucha

Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) jest jedną z najczęstszych zapalnych dermatoz niemowlęcych charakteryzującą się występowaniem zmian rumieniowych pokrytych żółtawą łuską. Zmiany pojawiają się w lokalizacjach ciała bogatych w gruczoły łojowe, obejmując m.in. skórę głowy, czoło, brwi, fałdy przynosowe i nosowo-wargowe.

Wyróżnia się 2 szczyty zachorowań na ŁZS. Pierwszy przypada na wczesne niemowlęctwo, a drugi występuje u osób dorosłych, najczęściej mężczyzn między 30 a 60 r.ż. ŁZS u noworodków zwykle rozwija się w ciągu pierwszych 5-10 tygodni życia. U większości dzieci dochodzi do spontanicznego wyzdrowienia, zazwyczaj między 8 a 12 miesiącem życia, chociaż w ciężkich postaciach ŁZS zmiany mogą utrzymywać się nawet do 2 lat.

Uważa się, że u podłoża choroby leży wzmożona aktywność gruczołów oraz nadmierna kolonizacja grzybem drożdżopodobnym Malassezia furfur (Pityrosporum ovale). Ponadto coraz częściej zwraca się uwagę na rolę czynników immunologicznych i środowiskowych w etiopatogenezie ŁZS. Badania sugerują, że ŁZS może być spowodowane nie tylko nadmierną kolonizacją Malassezia, lecz także wynikać z nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej gospodarza na obecność tego grzyba. Innym dowodem potwierdzającym tę teorię jest zwiększona częstość występowania ŁZS u pacjentów z obniżoną odpornością.

W postaci niemowlęcej, ograniczonej często do owłosionej skóry głowy, nazywanej popularnie ciemieniuchą, zmiany mają formę łuskostrupów, mocno przytwierdzonych do podłoża, często przybierających żółtawy kolor spowodowany łojem gromadzącym się na podłożu łuszczącej się skóry. Jest to związane głównie z nadmierną aktywnością gruczołów łojowych pod wpływem zaburzeń hormonalnych, które wyrównują się po kilku miesiącach życia dziecka, czemu towarzyszy najczęściej wygasanie objawów choroby⁴. Zdarza się, że w ciężkich, zaniedbanych przypadkach dochodzi do rozprzestrzenienia się zmian na czoło, małżowiny uszne, okolice skroniowe, policzki, szyję, a nawet tułów i kończyny, co może doprowadzić do erytrodermii.

W większości przypadków rozpoznanie kliniczne ŁZS jest oczywiste. Jednak zawsze zmiany sugerujące ŁZS należy różnicować szczególnie z AZS. Niemowlęta z AZS najczęściej są w wieku od 3 do 12 miesięcy, zwykle mają również co najmniej 1 rodzica lub rodzeństwo z dodatnim wywiadem w kierunku atopii, a wykwitom towarzyszy często intensywny świąd. Należy jednak pamiętać, że obserwuje się także przypadki nakładania się ŁZS z AZS, szczególnie u niemowląt w wieku od 2 do 6 miesięcy⁵. W różnicowaniu zmian o charakterze ŁZS należy ponadto brać pod uwagę wykwity w przebiegu łuszczycy, które są zazwyczaj lepiej odgraniczone, oraz infekcje grzybicze.