lek. Joanna Oklińska

prof. dr hab. n. med. Anna Moniuszko-Malinowska

prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska

Mpox, znana wcześniej jako ospa małpia (monkeypox), to choroba o etiologii wirusowej. Czynnikiem wywołującym jest wirus ospy małpiej (MPXV – monkeypox virus) – dwuniciowy wirus DNA, należący do rodziny Poxviridae, rodzaju Orthopoxvirus¹. Wyróżnia się kilka jego wariantów, tzw. kladów, które różnią się występowaniem geograficznym, zakaźnością oraz prezentowanymi przez chorego objawami. Klad I stwierdza się w Kotlinie Konga, jest on przenoszony przez gryzonie, z niewielkim rozprzestrzenianiem się między ludźmi. Odpowiada za największy odsetek zgonów z powodu Mpox. Klad IIa, obecny na terenach Afryki Zachodniej, jest przenoszony ze zwierząt na ludzi, nie potwierdzono jego transmisji między ludźmi. Zakażenie tym wariantem cechuje się mniejszą śmiertelnością. Klad IIb rozprzestrzenia się obecnie wśród ludzi na całym świecie².

Po raz pierwszy MPXV wyizolowano i zidentyfikowano w 1958 r. u małp. Pierwszy potwierdzony przypadek zachorowania na Mpox wśród ludzi miał miejsce w 1970 r. – pacjentem było 9-miesięczne dziecko z Demokratycznej Republiki Konga, z podejrzeniem ospy prawdziwej³. Od maja 2022 r. MPXV (klad IIb) rozprzestrzenia się w wielu krajach poza Afryką, w tym w Polsce, gdzie pierwszy przypadek zakażenia odnotowano w czerwcu 2022 r. (w 2023 r. w naszym kraju stwierdzono 3 przypadki, a w 2024 – 10 przypadków). Pierwsze w Europie zachorowanie na Mpox wywołaną kladem I MPXV zgłoszono w Szwecji 15 czerwca 2024 r.⁴

Transmisja

Najczęstszym rezerwuarem wirusa wbrew nazwie nie są naczelne, ale gryzonie, np. wiewiórki. Transmisja może przebiegać między zwierzętami, ze zwierzęcia na człowieka oraz między ludźmi. Do zakażenia u człowieka dochodzi najczęściej wskutek zadrapania lub pogryzienia przez chore zwierzę. Rozprzestrzenianie się wirusa wśród ludzi następuje drogą kontaktową, kropelkową, seksualną (nie tylko w populacji MSM – men who have sex with men). Możliwa jest również transmisja wertykalna¹.

Obraz kliniczny

Okres inkubacji Mpox wynosi zazwyczaj 7-14 dni, maksymalnie do 21 dni. Po ok. 1-3 dniach objawów prodromalnych, takich jak osłabienie, limfadenopatia, ból głowy i gorączka, pojawia się wysypka (ryc. 1-3). Początkowo jest ona zlokalizowana na błonach śluzowych jamy ustnej, następnie obejmuje skórę twarzy i kończyn. U niektórych chorych obserwowano początkowe zmiany skórne w okolicy anogenitalnej⁵. Wysypka może lokalizować się także na dłoniach, podeszwach stóp oraz owłosionej skórze głowy. Liczba zmian waha się od kilku do kilkuset, obejmujących całą powierzchnię ciała, i koreluje z ciężkością zakażenia. Liczniejsze zmiany skórne są obserwowane u osób immunoniekompetentnych (np. zakażonych ludzkim wirusem niedoboru odporności).

Rycina 1. Zmiany na błonach śluzowych i skórze w przebiegu ospy małpiej – Mpox

Rycina 2. Zmiany skórne w przebiegu Mpox zlokalizowane w okolicy anogenitalnej (źródło: archiwum Katedry Chorób Zakaźnych UJ CM)

Rycina 3. Zmiany skórne w przebiegu Mpox zlokalizowane na klatce piersiowej (źródło: archiwum Katedry Chorób Zakaźnych UJ CM)

Zmiany skórne przybierają postać plamek, grudek z pępkowatym zagłębieniem, pęcherzyków, krost, owrzodzeń. Pokrywają się strupem, następnie przysychają i odpadają, pozostawiając przebarwienie na skórze. Zazwyczaj na początku choroby zmiany przyjmują postać grudek lub plamek – nie jest to jednak regułą. U pacjentów obserwowano zarówno zmiany monomorficzne (w większości przypadków), jak i różne formy morfologiczne w tym samym czasie bądź pominięcie form pośrednich (np. bezpośrednią zmianę z grudki we wrzód)⁶. Zmiany są dobrze odgraniczone od zdrowej skóry, mogą być otoczone rumieniową obwódką. Wykwity bywają bolesne lub swędzące⁷. Wysypka utrzymuje się na skórze przez mniej więcej 3-4 tygodnie. Po odpadnięciu strupów pacjent przestaje być uważany za zakaźnego⁵.

U chorych na Mpox w badaniach laboratoryjnych opisywano odchylenia od stanu prawidłowego, takie jak podwyższone stężenie aminotransferaz, obniżone stężenie mocznika, hipoalbuminemię, leukocytozę, a także limfocytozę i trombocytopenię⁸.

Wśród powikłań Mpox należy wymienić zapalenie mózgu, biegunkę i wymioty mogące prowadzić do odwodnienia, zapalenie spojówek, obrzęk powiek, zapalenie gardła i migdałków oraz rzadziej odoskrzelowe zapalenie płuc. Odległym powikłaniem może być bliznowacenie rogówki z następczym upośledzeniem wzroku⁹. Z uwagi na głębokie osadzenie zmian skórnych w przebiegu zakażenia MPXV najczęstszym powikłaniem dermatologicznym są przebarwienia oraz głębokie blizny pozostające na skórze po odpadnięciu strupa.

Diagnostyka

Rozpoznanie Mpox opiera się głównie na obrazie klinicznym i wywiadzie. Zakażenie należy różnicować m.in. z ospą wietrzną. Odchylenia w wynikach badań laboratoryjnych nie są specyficzne. Pomocnym narzędziem diagnostycznym jest badanie RT-PCR (real time-polymerase chain reaction), wykrywające DNA MPXV w pobranym od pacjenta materiale ze zmian skórnych.