Pierwotne bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhea) definiuje się jako nadmierny ból podczas krwawienia bez dającej się zidentyfikować przyczyny. Stan ten charakteryzuje się nawracającym kurczowym bólem w podbrzuszu podczas krwawienia miesiączkowego i jest najczęstszą dolegliwością ginekologiczną, gdyż występuje u 50-90% kobiet¹. U połowy z nich nasilenie bólu jest co najmniej umiarkowane lub ciężkie¹. Pojęcie wtórnego bolesnego miesiączkowania odnosi się do takiego samego obrazu klinicznego bólu podczas krwawienia, ale występującego z powodu określonej patologii miednicy, takiej jak: endometrioza, mięśniaki, adenomioza lub wrodzone nieprawidłowości anatomiczne (tab. 1). Postępowanie u kobiet z pierwotną postacią dysmenorrhea jest ukierunkowane na stwierdzenie innych przyczyn objawów oraz dobranie takiego leczenia zachowawczego, które pozwoli na zadowalającą kontrolę dolegliwości. Mimo dużej częstości występowania pierwotne bolesne miesiączkowanie jest niedostatecznie często rozpoznawane, nieodpowiednio leczone oraz traktowane jako norma nawet przez same pacjentki, które mogą akceptować objawy jako nieuniknione zjawisko towarzyszące miesiączce. Uznawanie bólu miesiączkowego za normę powoduje, że wiele kobiet bagatelizuje objawy i zakłada, że leczenie nie jest ani uzasadnione, ani możliwe. Wszyscy lekarze, a w szczególności ginekolodzy, powinni pytać swoje pacjentki o wpływ objawów związanych z miesiączkowaniem na jakość ich życia.

Pierwotne bolesne miesiączkowanie na ogół rozpoczyna się w okresie dorastania, kiedy pojawiają się cykle owulacyjne. Ból wynika z uwalniania nadmiaru prostanoidów, w tym prostaglandyn, w momencie złuszczania się endometrium. Prostanoidy są wytwarzane na szlaku cyklooksygenazy, który jest inicjowany przez fosfolipazę A2. Enzym ten jest uwalniany, kiedy dochodzi do destabilizacji i rozpadu lizosomów komórkowych w następstwie zmniejszającego się stężenia progesteronu pod koniec fazy lutealnej². Duże stężenie progesteronu występujące po owulacji stabilizuje te lizosomy. Wzrost, a następnie spadek stężenia progesteronu, które są kontrolowane przez owulację, oraz wpływ tego czynnika na fosfolipazę A2 tłumaczą, dlaczego pierwotne bolesne miesiączkowanie nie występuje w momencie menarche, kiedy cykle są bezowulacyjne³. W porównaniu z kobietami bez objawów u pacjentek cierpiących na dysmenorrhea stwierdza się większe stężenie prostaglandyn w tkance endometrium i w płynie menstruacyjnym⁴. Przypuszcza się, że podwyższone stężenie prostaglandyn w momencie krwawienia wywołuje nadmierną kurczliwość miometrium, co prowadzi do hipoksji i niedokrwienia mięśnia macicy oraz percepcji bólu, a także występowania objawów układowych związanych często z bolesnym miesiączkowaniem, takich jak nudności i biegunka⁵.