Temat numeru
Komórki macierzyste a regeneracja serca po zawale: fakt czy fikcja?
prof. dr hab. n. med. Romuald Wojnicz
- W artykule omówiono charakterystykę tkankową serca, mechanizmy zarówno fizjologicznej, jak i patologicznej jego przebudowy oraz potencjalne mechanizmy tzw. regeneracji wstecznej
- Relatywnie niewielki zysk kliniczny terapii z wykorzystaniem komórek macierzystych w stosunku do nakładów i potencjalnego ryzyka powikłań pod postacią zaburzeń rytmu serca oraz zmian neoplastycznych zmuszają do ponownego zastanowienia się nad wieloma kwestiami związanymi z tą terapią
Nieprzerwanie od początku lat 70. ubiegłego wieku utrzymuje się niesłabnące zainteresowanie zarówno samymi komórkami macierzystymi (KM), jak i ich zastosowaniem terapeutycznym1,2. Rozwój technologii izolowania i pozyskiwania różnych typów KM, a także niezwykle obiecujące przesłanki dotyczące regeneracji tkanek i narządów z ich wykorzystaniem wzbudziły zainteresowanie także regeneracją serca, szczególnie jego uszkodzeń pozawałowych3. Podjęte na podstawie wyników badań przedklinicznych badania kliniczne z udziałem chorych ostudziły jednak znacznie wcześniejszy entuzjazm wielu zespołów badawczych zajmujących się tymi zagadnieniami. W czym można upatrywać przyczyny rozejścia się oczekiwań i rezultatów badań klinicznych?
Mimo zwartej struktury serce ma unikalne cechy morfologiczno-czynnościowe odróżniające je od innych narządów. Co więcej, cechy te ulegają modyfikacji wraz z wiekiem, a także stopniem zaawansowania zmian patologicznych4. Dyskryminują one także potencjalne zdolności tkanek mięśnia sercowego do autoregeneracji (sercowe KM) lub możliwej regeneracji z wykorzystaniem jatrogennych KM. Niestety większość projektów badawczych dotyczących terapii serca z wykorzystaniem KM nie uwzględnia tej charakterystyki. Co gorsza, treść wielu artykułów, nawet w renomowanych czasopismach, świadczy o bardzo powierzchownej wiedzy ich autorów w tym zakresie. Skutkuje to powielaniem nie do końca jednoznacznych szablonów myślowych.
Kolejną kwestią wpływającą na wyniki badań klinicznych jest nadmierne ekstrapolowanie wyników uzyskiwanych w modelach doświadczalnych na zmienione patologicznie serce ludzkie. W rezultacie projektowane są badania trochę na ślepo (damy i zobaczymy, co będzie!).
Podsumowując, nie można rozważać potencjalnej regeneracji serca bez znajomości charakterystyki tkankowej, mechanizmów zarówno fizjologicznej, jak i patologicznej przebudowy serca (remodeling) i potencjalnych mechanizmów tzw. regeneracji wstecznej (reverse remodeling)5.
Zarys histofizjologii serca
Aby zrozumieć, przed jakim wyzwaniem stoi medycyna regeneracyjna w przypadku regeneracji serca z wykorzystaniem KM, należy w pierwszej kolejności spojrzeć na jego histofizjologię. Serce na poziomie tkankowym jest narządem o strukturze wybitnie asy...
