Artykuł
Prawne implikacje diagnozy − rola lekarza w edukacji pacjenta zakażonego HIV
29.05.2024
dr n. med. Magdalena Witak-Jędra
Epidemia HIV/AIDS zarówno w Polsce, jak i na całym świecie jest jednym z priorytetowych zagadnień zdrowia publicznego. Świat zatrzymał i odwrócił rozprzestrzenianie się zakażenia HIV. Nowe infekcje HIV i zgony związane z AIDS dramatycznie spadły w porównaniu ze szczytem epidemii. Trzydzieści lat temu, gdy ktoś nabył HIV, przeciętnie nie żył dłużej niż 12 lat. Dzisiaj młody człowiek żyjący z HIV może się spodziewać normalnego życia z dostępem do ciągłego, nieprzerwanego leczenia tego zakażenia.
Zakażenie HIV/choroba HIV wywoływane są przez ludzki wirus upośledzenia odporności (human immunodeficiency virus) należący do rodziny Retroviridae i rodzaju Lentivirinae. Wyróżniono dwa typy wirusa – HIV1 oraz HIV2. Odwrotna transkrypcja wirusowego RNA na dwuniciowy DNA oraz integracja wirusowego materiału genetycznego z genomem gospodarza jest cechą wyróżniającą retrowirusy. Aktualnie zakażenie HIV ma charakter choroby przewlekłej, poddającej się leczeniu. Dzięki leczeniu antyretrowirusowemu (ARV – antiretroviral) oraz wciąż udoskonalanym lekom ARV osoby HIV(+) mogą prowadzić dotychczasowe życie bez żadnych ograniczeń (normalnie funkcjonować – pracować, zakładać rodziny). Leczenie antyretrowirusowe jest jednym z kluczowych elementów ograniczenia epidemii HIV. Również stosowanie leków ARV u osób zdrowych w profilaktyce przed- i poekspozycyjnej z wysoką skutecznością ogranicza zakażenia w populacjach kluczowych, np. obciążonych podwyższonym ryzykiem zakażenia.
Na całym świecie funkcjonują programy mające na celu poprawę w zakresie opieki nad pacjentami HIV(+). W 2013 roku została wprowadzona przez program United Nations w sprawie HIV/AIDS koncepcja 90-90-90 – zestaw celów do osiągnięcia do 2020 roku, czyli: 90% wszystkich zakażeń zostanie rozpoznanych, 90% rozpoznanych zakażeń będzie miało wdrożone leczenie ARV i 90% osób leczonych osiągnie supresję wirusologiczną. Do 2030 roku odsetki te powinny podwyższyć się do 95%, a ponadto dołączono czwarty cel: 95% osób leczonych będzie miało zadowalającą jakość życia.
Replikacja i ewolucja HIV1 prowadzą do ciągłych zmian w zakresie wzajemnych powiązań między patogenem a gospodarzem. HIV1 poprzez wielokierunkowe oddziaływanie na różne elementy odpowiedzi immunologicznej skutkuje stanem skrajnej immunosupresji, co w konsekwencji prowadzi do głębokiego upośledzenia prezentacji antygenów, zaburzenia odpowiedzi immunologicznej i utraty zdolności regeneracyjnej układu odporności. W dalszym etapie dochodzi do wyczerpania immunologicznego i przewagi replikującego wirusa nad wyniszczonym układem immunologicznym. Zakażenie HIV powoduje stan nieustającego pobudzenia układu odporności oraz przewlekły stan zapalny. Stan wycieńczenia immunologicznego odpowiadający immunosupresji, u którego podłoża leży zakażenie HIV, zwiększa ryzyko rozwoju zakażeń oportunistycznych oraz nowotworów, które składają się na symptomatologię zespołu nabytego niedoboru odporności, czyli AIDS (acquired immunodeficiency syndrome).
Etapy zakażenia HIV to:
Do chorób definiujących AIDS należą:
Szacuje się, że na świecie żyje 39 mln osób zakażonych HIV. W Polsce od początku trwania epidemii HIV (1985 rok) do końca grudnia 2023 roku zarejestrowano ogółem 32 997 zakażonych HIV, u 4195 osób rozpoznano AIDS, do końca 2022 roku odnotowano 1471 zgonów z powodu chorób związanych z AIDS. Na dzień 19.03.2024 r. w Polsce leczeniem było objętych 19 703 pacjentów. Rok 2023 był w naszym kraju rekordowy: zarejestrowano 2905 nowych zakażeń. Nadal jednak pozostaje pytanie: ile osób żyjących z HIV nie wie o swoim zakażeniu?
Rzeczywista liczba osób HIV(+) żyjących w Polsce może się różnić od danych zawartych w rejestrach. Najczęściej do nowych zakażeń przyczyniają się osoby, które nie wiedzą o swoim zakażeniu. Dodatkowo należy wspomnieć, że nadal wysoki odsetek (ok. 50%) świeżo rozpoznanych zakażeń HIV to zakażenia późno rozpoznane, tzw. late diagnosed. Dlatego bardzo ważne jest, by szeroko promować testowanie w kierunku HIV. Osoby HIV(+), które wiedzą o swoim zakażeniu, otrzymują bezpłatne leczenie, mogą zachować pełnię zdrowia i stają się niezakaźne w kontaktach intymnych.
Zakażenie HIV szerzy się 3 drogami:
Dominującą drogą zakażenia HIV jest droga kontaktów seksualnych. W Polsce główną grupę zakażonych stanowią osoby zakażone w wyniku kontaktów homoseksualnych. Największy odsetek osób nieświadomych zakażenia HIV jest notowany wśród mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami (MSM – men who have sex with men). Niemniej są to również osoby, które najczęściej zgłaszają się na testy. Natomiast wśród osób zakażonych HIV drogą kontaktów heteroseksualnych obserwujemy wysoki odsetek późnych bądź też bardzo późnych rozpoznań, z objawami AIDS, co zdecydowanie utrudnia leczenie oraz pogarsza rokowanie. Należy również zwrócić uwagę na osoby podejmujące kontakty seksualne pod wpływem substancji stymulujących (tzw. chemseks). Bardzo ważne jest jak najszybsze rozpoznanie zakażenia HIV i rozpoczęcie terapii antyretrowirusowej, by ograniczyć dalszą transmisję HIV.
Tabela 1. Stany i sytuacje kliniczne stanowiące wskazanie do wykonania badania w kierunku zakażenia HIV (Na podstawie: Parczewski M, Witak-Jędra M, Aksak-Wąs B (red.). Zasady opieki nad osobami zakażonymi HIV. Zalecenia PTN AIDS 2023. PTN AIDS: Warszawa–Szczecin, 2023)
