Artykuł
Prawne implikacje diagnozy − rola lekarza w edukacji pacjenta zakażonego HIV
29.05.2024
Leki antyretrowirusowe wykorzystywane są również w ramach profilaktyki przed- (PrEP) i poekspozycyjnej (PEP – post-exposure prophylaxis). Na podstawie badań obserwacyjnych oraz doświadczeń zdobytych w profilaktyce zakażeń wertykalnych wykazano skuteczność prewencyjnego podania leków ARV po narażeniu na zakażenie HIV. Celem tego postępowania jest zatrzymanie replikacji wirusa w miejscu jego wniknięcia i jego naturalna eliminacja, a tym samym uniemożliwienie uogólnienia zakażenia. Profilaktyka poekspozycyjna po ekspozycjach zawodowych jest stosowana od 1996 roku, natomiast po ekspozycjach pozazawodowych od 2004 roku. Ponadto z uwagi na podobną drogę transmisji w ramach profilaktyki poekspozycyjnej ujmuje się zakażenia HBV i HCV oraz w przypadku ekspozycji seksualnych inne choroby przenoszone drogą płciową.
Tabela 3. Podział materiału biologicznego ze względu na możliwość transmisji HIV
Ekspozycja zawodowa to ekspozycja na materiał potencjalnie zakaźny w związku z wykonywaną pracą (np. skaleczenie, zakłucie, zachlapanie błon śluzowych, ugryzienie). Ekspozycja pozazawodowa to zaś kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym, który może prowadzić do zakażenia HIV, HBV, HCV, niezwiązany z wykonywaniem obowiązków zawodowych (rodzaje ekspozycji jak w ekspozycji zawodowej, a dodatkowo również ekspozycje seksualne, transfuzja zakażonych produktów krwiopochodnych, wspólne używanie przez więcej niż jedną osobę sprzętu iniekcyjnego lub innych akcesoriów wykorzystywanych do przygotowania substancji psychoaktywnych, które mają kontakt z krwią). Materiałem potencjalnie zakaźnym jest płyn ustrojowy lub tkanka, w których mogą się znajdować cząstki infekcyjne w ilości wystarczającej do transmisji zakażenia. W tabeli 3 zebrano rodzaje materiału biologicznego potencjalnie zakaźnego i niezakaźnego pod kątem możliwości transmisji HIV.
Istotne są czas i szybkie rozpoczęcie profilaktyki. PEP należy rozpocząć jak najszybciej od ekspozycji (najlepiej do 4 godzin), natomiast nie później niż do 48 godzin przy ekspozycjach przezskórnych i do 72 godzin w przypadku ekspozycji seksualnych. Czas trwania profilaktyki poekspozycyjnej to 28 dni.
Osoby zakwalifikowane do PEP przyjmują leki ARV; stosowane są schematy 3-lekowe.
Profilaktyka przedekspozycyjna w przypadku ekspozycji zawodowych jest finansowana przez pracodawcę lub osobę zlecającą pracę, natomiast finansowanie profilaktyki poekspozycyjnej po narażeniu na zakażenie HIV po ekspozycjach pozazawodowych wypadkowych (np. pobicie, gwałt) odbywa się w ramach programu leczenia ARV. Inne rodzaje profilaktyki (na przykład przy ekspozycjach seksualnych i niestosowaniu prezerwatyw) są co do zasady odpłatne.
Profilaktyka przedekspozycyjna obejmuje stosowanie leków antyretrowirusowych w schemacie 2-lekowym u osób HIV(–) w celu redukcji ryzyka zakażenia. PrEP ma wysoką skuteczność, powinna być stosowana w połączeniu z regularną diagnostyką przesiewową w kierunku HIV oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową. Należy równocześnie zalecać stosowanie barierowych środków ochronnych. PrEP oraz poradnictwo około-PrEP w Polsce są najczęściej stosowane w ramach prywatnego sektora ochrony zdrowia, niemniej każdy lekarz może zapoznać się z ich zasadami i jest uprawniony do przepisania takiej profilaktyki. Niestety informacja o takiej możliwości, a co za tym idzie – wiedza w społeczeństwie są w wielu miejscach ograniczone.
Profilaktyka przedekspozycyjna jest przeznaczona zwłaszcza dla osób narażonych na zakażenie HIV, m.in. mających kontakty seksualne bez prezerwatywy z osobami potencjalnie zakażonymi HIV; świadczących usługi seksualne; mających kontakty seksualne pod wpływem środków psychoaktywnych.
Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy zakażenie HIV jest przewlekłą, nieuleczalną chorobą zakaźną, poddającą się leczeniu, przenoszoną głównie drogą płciową. Pomimo powodzenia terapii antyretrowirusowej u osób HIV(+) leczenie jest konieczne przez całe życie. HIV integruje się z genomem gospodarza i jest w stanie przetrwać przez cały okres życia zakażonej komórki. Te latentnie zakażone komórki nie są rozpoznawane jako obce, ale zawierają wirusa zdolnego do replikacji, który powoduje odrodzenie się infekcji po zatrzymaniu leczenia antyretrowirusowego. Pacjenci HIV(+) otrzymują leczenie za darmo. Przeprowadzone badania dowodzą, że terapia ARV jest ekonomicznie efektywna, gdyż zmniejsza całkowite koszty wydatkowane na leczenie osób HIV(+). Wszyscy pracownicy ochrony zdrowia (zwłaszcza pracownicy medyczni, którzy diagnozują pacjenta jako pierwsi) powinni być świadomi konieczności badań w stanach, w których zakażenie HIV jest częste, ponieważ wczesne rozpoznanie jest kluczowe dla długotrwałego przeżycia osób HIV(+). U osób z dobrze kontrolowaną chorobą, leczonych skutecznie wirusologicznie i immunologicznie nie rozwiną się objawy AIDS (niedoboru odporności).
Zakażenie HIV to nie wyrok, można pracować, zakładać rodzinę, mieć zdrowe dzieci, podróżować. Realizować swoje plany z założeniem długiego życia bez istotnych powikłań związanych z zakażeniem i terapią.
