Wstęp

Dojrzewanie płciowe jest rozwojem wtórnych cech płciowych z towarzyszącymi zmianami budowy ciała i psychiki. Proces ten jest wyrazem przygotowania do funkcji rozrodczych i rodzicielskich. Przejście z okresu dzieciństwa do pełnej dojrzałości płciowej trwa średnio 3-6 lat. Okres dojrzewania jest ostatnim etapem różnicowania płci.

Zmiany budowy ciała w okresie dojrzewania płciowego

Początek pokwitania

Początek dojrzewania objawia się najczęściej:

• u dziewcząt – pojawieniem się tkanki gruczołowej w okolicy obwódki sutka (thelarche)
• u chłopców – powiększeniem jąder (do >3 ml).

Proces ten charakteryzuje się dużą zmiennością osobniczą. Pierwsze objawy dojrzewania pojawiają się między 8 a 13 r.ż. u dziewcząt i między 9 a 14 r.ż. u chłopców. Ten zakres przyjęto za prawidłowy na podstawie badań statystycznych.

Przez wiele lat obserwowano trend sekularny w odniesieniu do czasu pojawiania się pierwszych objawów dojrzewania płciowego. W ostatnich latach w krajach europejskich nie obserwuje się już wcześniejszego występowania menarche, nadal widoczny jest natomiast powolny trend w kierunku wcześniejszego thelarche. Trend ten częściowo tłumaczy się zmianami nawyków żywieniowych, prowadzącymi do nadwagi i otyłości. Zaburzenia te łączą się z: przyspieszeniem wzrostu, przyspieszeniem dojrzewania szkieletu i wcześniejszym dojrzewaniem płciowym.

Rozwój narządów płciowych

Do objawów dojrzewania należy m.in. rozwój (anatomiczny i funkcjonalny) wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, któremu towarzyszy przebarwienie skóry i rozwój owłosienia płciowego.

System oceny drugorzędowych cech płciowych wg Tannera

Prosty i powszechny sposób oceny stopnia rozwoju płciowego u dziewcząt i chłopców opiera się na ocenie rozwoju owłosienia płciowego (u obu płci), gruczołów piersiowych (u dziewcząt) i zewnętrznych narządów płciowych (u chłopców). System ten wyróżnia 5 stadiów i stanowi podstawowy element badania przedmiotowego (tab. 7-9). Przeciętny wiek osiągania poszczególnych stadiów rozwoju drugorzędowych cech płciowych wg Tannera przedstawiają tabele 10 i 11.

Rozwój wewnętrznych narządów płciowych

Dziewczęta

Powiększa się macica, zmienia się proporcja szyjki i trzonu macicy na korzyść trzonu. W jajnikach o dotychczas drobnopęcherzykowej powierzchni zaczynają pojawiać się pęcherzyki dominujące, a dotychczas niewidoczne w badaniu ultrasonograficznym endometrium zaczyna się uwidaczniać. Ważnym etapem rozwoju płciowego jest pojawienie się menarche. Menarche najczęściej nie oznacza płodności. Cykle owulacyjne pojawiają się po pewnym czasie regularnego miesiączkowania.