Tabela 2. Leki zmniejszające produkcję łez

W przebiegu sezonowego AZS objawy alergii pojawiają się zwykle w okresie pylenia roślin, czyli wiosną i latem, gdy stężenie pyłków roślinnych unoszących się w powietrzu jest największe.⁵ Z kolei w przebiegu ZSO największe nasilenie objawów notuje się w zimie, gdy w budynkach panuje wysoka temperatura i niska wilgotność powietrza.^6,7 Zazwyczaj dolegliwości suchego oka nasilają się pod koniec dnia, co ma związek z długotrwałą pracą wzrokową, np. wielogodzinnym czytaniem, pracą przy komputerze lub też ekspozycją na niekorzystne czynniki środowiskowe, takie jak: wiatr, zimne powietrze, słońce. Długie przebywanie w klimatyzowanym pomieszczeniu powoduje nadmierne parowanie łez i może prowadzić do nasilenia objawów ZSO. Czasami objawy podmiotowe suchego oka bywają uporczywe rano, po obudzeniu, gdyż w nocy łzy nie są produkowane.^6,7

Na alergię wskazuje również wystąpienie reakcji skórnej powiek i oczodołu po zastosowaniu nowego kosmetyku lub kropli do oczu. Alergiczny nieżyt spojówek może manifestować się także pieczeniem oczu, uczuciem ciała obcego pod powiekami, łzawieniem, światłowstrętem. Jednak równie dobrze te dolegliwości mogą się łączyć z często towarzyszącymi alergii objawami suchego oka. Łzawienie jest najbardziej niecharakterystycznym objawem okulistycznym, który może występować w różnych postaciach zapalenia spojówek, zarówno w alergii, jak i ZSO, przy czym w przebiegu tego ostatniego chorzy rzadko zgłaszają suchość w oczach, częściej nadmierne łzawienie.^5-7,15

Ostry obrzęk powiek towarzyszy ostremu alergicznemu zapaleniu spojówek (AAC – acute allergic conjunctivitis), natomiast u chorych z wiosennym zapaleniem rogówki i spojówek (VKC – vernal keratoconjunctivitis) i AKC obrzęk powiek jest stanem przewlekłym. Osoby cierpiące na przewlekłe postaci alergii powierzchni oka mają często cienie pod oczami, a skóra wokół oczu staje się sucha, cienka, łuszcząca się i pomarszczona, nadając twarzy starczy i zmęczony wygląd. W przypadku AKC obserwuje się fałd powieki dolnej (fałd Dennie-Morgana) oraz przerzedzenie zewnętrznych części łuków brwiowych (objaw Hertoghe’a). Długie, jedwabiste rzęsy także mogą sugerować alergię, ale u części pacjentów z ciężko przebiegającym atopowym zapaleniem skóry i AKC obserwuje się madarozę, czyli wypadanie i brak rzęs. U chorych z atopowym zapaleniem skóry może współistnieć alergiczne zapalenie brzegów powiek powodujące zapalenie gruczołów Meiboma, które wytwarzają zewnętrzną, lipidową warstwę filmu łzowego. Konsekwencją tego jest zaburzenie stabilności filmu łzowego i pojawienie się objawów suchego oka. Zmieniona jakość i ilość łez skutkuje wzrostem ilości alergenów na powierzchni oka – są one usuwane w niewystarczającym stopniu, co nasila alergiczny proces zapalny.^6,7,16

Objawem, na który mogą skarżyć się pacjenci z alergią powierzchni oka i ZSO, jest światłowstręt. Świadczy on o objęciu rogówki procesem zapalnym. W ciężkich postaciach AKC i VKC mogą się rozwijać powikłania rogówkowe, prowadzące nierzadko do trwałego pogorszenia ostrości wzroku. Są one wynikiem niestabilności filmu łzowego oraz uszkodzenia macierzystych komórek rąbka rogówki przez toczący się na powierzchni oka proces zapalny. Do najczęstszych powikłań rogówkowych należą: ubytki nabłonka rogówki, owrzodzenia rogówki, płytki rogówkowe, plamki Trantasa (drobne grudki wokół rąbka rogówki), pseudogerontoxon.^2,4,16

Tabela 3. Diagnostyka różnicowa alergicznych chorób powierzchni oka i zespołu suchego oka

W przebiegu ZSO keratopatia punktowa, keratopatia filamentowa, ubytki nabłonka rogówki, owrzodzenia rogówki w zaawansowanych postaciach mogą być przyczyną uczucia piasku, ciała obcego pod powiekami, światłowstrętu i pogorszenia widzenia.^1,7

W AAC pojawia się wodnista wydzielina. W całorocznym (PAC – prerennial allergic conjunctivitis) i sezonowym alergicznym zapaleniu spojówek (SAC – seasonal allergic conjunctivitis) wydzielina jest wodnista lub śluzowa. Wydzielina gęsta, sklejająca rano powieki i ciągnąca się w postaci „sznurków” to objaw typowy dla VKC. Czasami w przypadku nierozpoznanej lub źle leczonej alergii może dojść do nadkażenia i pojawienia się ropnej wydzieliny w worku spojówkowym. W szczególności VKC jest wikłane nadkażeniem bakteryjnym. U chorych z suchym zapaleniem rogówki i spojówek wydzielina jest zazwyczaj gęsta, śluzowa.^2,4,15

Do charakterystycznych objawów AZS należy obecność brodawek na spojówce powiekowej, których nie stwierdza się u chorych z ZSO. Najwyraźniej są one zaznaczone w obrębie spojówki tarczki powieki górnej. Brodawki pojawiają się jedynie w okolicy spojówki, tam gdzie nabłonek łączy się z podłożem za pomocą przegród włóknistych, i przypominają mozaikowy wzór złożony z uniesionych przekrwionych obszarów poprzedzielanych jaśniejszymi rowkami. Jeżeli proces zapalny jest przewlekły, przegrody włókniste pękają, prowadząc do zlania się brodawek i formowania brodawek olbrzymich.^2,3,15

W tabeli 3 przedstawiono diagnostykę różnicową AZS i ZSO.

Testy diagnostyczne

Alergiczne zapalenie spojówek

Punktowe testy skórne z aeroalergenami

W przypadku SAC testy skórne wypadają dodatnio w 96% przypadków. W PAC możliwość wykrycia alergenu za pomocą testów skórnych sięga ok. 60%, natomiast w przebiegu VKC i AKC jest znacznie niższa i wynosi odpowiednio 55% i 33%. Punktowe testy skórne wykonuje się w okresie remisji objawów alergii, na zdrowej skórze, po wcześniejszym odstawieniu leków przeciwalergicznych.^15-17

Testy płatkowe

Służą potwierdzeniu alergii na metale, kosmetyki, perfumy, leki, gumy, tworzywa sztuczne, kleje oraz na podawane leki. Testy płatkowe, podobnie jak punktowe testy skórne, należy wykonywać w okresie remisji choroby, na zdrowej skórze.^15-18