Wskazania do szczepienia przeciw krztuścowi wśród personelu medycznego

Do powikłań dochodzi z następujących powodów:

• bezpośrednie oddziaływanie na układ nerwowy toksyny krztuścowej – encefalopatia, drgawki
• gwałtowne wahania ciśnienia w klatce piersiowej – odma opłucnowa, złamanie żeber, przepuklina kręgosłupa, przepuklina pachwinowa, tętniak aorty, nietrzymanie moczu, udar krwotoczny mózgu, wymioty prowadzące do odwodnienia organizmu
• odwodnienie i zagęszczenie krwi – udar niedokrwienny mózgu
• nadkażenie bakteryjne – zapalenie płuc
• wyczerpanie chorego z powodu przewlekłego przebiegu choroby – zaburzenia snu, utrata masy ciała³.

Rozpoznanie krztuśca

Rozpoznanie kliniczne choroby może zostać potwierdzone za pomocą badań mikrobiologicznych lub serologicznych. Standardem jest hodowla wymazu z nosogardzieli na podłożu Regana-Lowe’a lub Bordeta-Gengou. Metoda ta niesie jednak wysokie ryzyko wyniku fałszywie ujemnego (w ok. 50% przypadków), zwłaszcza u osób zaszczepionych oraz tych, u których rozpoczęto antybiotykoterapię. Innymi metodami diagnostycznymi są badania molekularne (PCR – polymerase chain reaction; swoistość badania to 88-100%), bezpośrednia fluorescencja przeciwciał (DFA – direct fluorescent antibody) lub metody serologiczne (ELISA – enzyme-linked immunosorbent assay; swoistość badania to 72-100%), wykrywające swoiste przeciwciała przeciwko toksynie krztuścowej lub hemaglutyninie włókienkowej, wykonywane w dwóch grupach: IgA i IgG.

Rozpoznanie krztuśca u osób dorosłych jest zazwyczaj znacznie opóźnione, często z powodu błędnego przekonania, że jest to choroba wieku dziecięcego oraz że szczepienia wykonane w dzieciństwie chronią przez całe życie. Sprzyja to szerzeniu się zakażenia i ogranicza skuteczność standardowych metod kontroli epidemii, takich jak np. izolacja chorych.

Zapobieganie zachorowaniom na krztusiec poprzez szczepienia ochronne

Do podstawowych metod zapobiegania zachorowaniom na krztusiec należą szczepienia ochronne^1,3,13.

W Polsce od 1960 r. w szczepieniu dzieci stosowana jest szczepionka całokomórkowa, zawierająca zawiesinę zabitych pałeczek krztuśca (DTPw). W latach 90. XX w. w USA oraz w większości krajów europejskich wprowadzono szczepionki bezkomórkowe, które zawierają oczyszczone antygeny krztuśca (DTPa)¹⁰.

W Polsce zalecenia dotyczące szczepień ochronnych są podawane w aktualizowanym co roku Programie Szczepień Ochronnych (PSO) ogłaszanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu, w dzienniku urzędowym ministra właściwego do spraw zdrowia. Zalecenia te dotyczą całej populacji, choć niektóre zapisy odnoszą się do wybranych grup, np. żołnierzy czy personelu medycznego⁸.

Szczepienie przeciwko krztuścowi jest w Polsce w PSO obowiązkowe dla dzieci i młodzieży do ukończenia 14 r.ż. Natomiast dla nastolatków w 19 r.ż. zaleca się zastąpienie szczepienia przeciwko tężcowi i błonicy (Td) szczepieniem przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi (Tdap). Z kolei osobom dorosłym zaleca się szczepienie przypominające, okresowo co 10 lat (ryc. 5).

Rycina 5. Szczepienia przeciw krztuścowi w Programie Szczepień Ochronnych na rok 2021⁸

*DTP – szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, całokomórkowa

**DTPa – szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, bezkomórkowa

***Tdap – szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, bezkomórkowa z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca

Według kalendarza szczepień, pierwsza dawka szczepionki przeciw krztuścowi podawana jest w 6-8 tygodniu życia. Jednak stosunkowo często zdarza się, że dzieci są szczepione później, ze względu na stan zdrowia.

Rekomendacje i polityka szczepień przeciwko krztuścowi dla osób dorosłych

Do wdrożonych na świecie strategii szczepień osób dorosłych dążących do zmniejszenia transmisji zakażeń na najmłodsze dzieci zaliczamy: szczepienia kobiet w ciąży, strategię kokonu (szczepienie wszystkich osób pozostających w kontakcie z noworodkiem i małym niemowlęciem) oraz szczepienia pracowników ochrony zdrowia^3,8,13.

W odniesieniu do zalecanych szczepień osób dorosłych przeciwko krztuścowi dane gromadzone w NIZP PZH-PIB wskazują na małą liczbę osób zaszczepionych, choć w 2019 r. uległa ona znacznemu wzrostowi (ryc. 6)¹⁰.

Rycina 6. Liczba osób zaszczepionych przeciwko krztuścowi (szczepienie zalecane) w latach 2013-2019 wg danych z biuletynów rocznych NIZP PZH-PIB „Szczepienia ochronne w Polsce”¹⁰

Rekomendacje i polityka szczepień przeciwko krztuścowi różnią się między sobą w poszczególnych krajach europejskich (ryc. 7), ponieważ proces podejmowania decyzji w tym obszarze zależy w głównej mierze od kontekstu krajowego, który odzwierciedlają m.in.: zróżnicowana sytuacja epidemiologiczna, funkcjonowanie systemu zdrowotnego, poziom akceptowalności i zaufania do szczepień ochronnych w społeczeństwie oraz kwestie finansowania tych świadczeń.

Szczepienia osób dorosłych bywają niejednokrotnie olbrzymim wyzwaniem dla systemu zdrowotnego. Wyniki badań prowadzonych na świecie identyfikują wiele barier do osiągnięcia wysokiego odsetka wykonanych szczepień wśród dorosłych, m.in.: niechęć do szczepień, brak świadomości korzyści zdrowotnych z powodu niewystarczającej wiedzy o chorobie, priorytetowe traktowanie przez rządy programów szczepień dla dzieci, ograniczoną promocję szczepień dla osób dorosłych^5,6,14.

Rycina 7. Rekomendacje i polityka szczepień osób dorosłych przeciwko krztuścowi w krajach europejskich¹³

AT – Austria; BE – Belgia; BG − Bułgaria; HR – Chorwacja; FI – Finlandia; FR – Francja; DE – Niemcy; GR – Grecja; IT – Włochy; NL – Holandia; PL – Polska; RO – Rumunia; SP – Hiszpania; SE – Szwecja; CH – Szwajcaria; UK – Wielka Brytania

+ – rekomendowane/zalecane; x – brak rekomendacji

– bezpłatne; – odpłatne; – częściowo odpłatne