Zapalenie płuc stanowi coraz większy problem zdrowia publicznego. Częstość jego występowania wyraźnie wzrasta z wiekiem populacji, a ryzyko zgonu jest zwiększone nawet przez kilka lat po przebyciu choroby.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

•rozpoznać zapalenie płuc u chorego w podeszłym wieku

•wdrożyć leczenie zapalenia płuc u osoby starszej

U osób w podeszłym wieku objawy i przebieg zapalenia płuc mogą być inne niż w pozostałej populacji osób dorosłych. Podstawą postępowania jest ocena ciężkości choroby i szybka kwalifikacja do leczenia w warunkach domowych lub w szpitalu. Prewencja polega na stosowaniu szczepionek przeciwko grypie i pneumokokom.

Starzenie się układu oddechowego

W procesie fizjologicznego starzenia zmniejsza się ruchomość oddechowa klatki piersiowej wskutek narastania jej sztywności, dochodzi też do zmniejszenia sprężystości miąższu płucnego i upośledzenia mechanizmów obronnych dróg oddechowych. U osób w podeszłym wieku, u których nie występują przewlekłe choroby układu oddechowego, zachowana jest prawidłowa wydolność oddechowa, natomiast w przebiegu chorób ostrych, np. zapalenia płuc, łatwiej niż u osób młodszych dochodzi do rozwoju ostrej niewydolności oddechowej. Jest to spowodowane zmniejszeniem rezerwy czynnościowej organizmu i mniejszą sprawnością mechanizmów wyrównawczych.

Wiek jako czynnik ryzyka zapalenia płuc

Starszy wiek stanowi niezależny czynnik ryzyka wystąpienia zapalenia płuc, cięższego przebiegu choroby oraz zgonu. U osób w starszym wieku zmniejszona jest odpowiedź immunologiczna, w tym osłabieniu ulega czynność granulocytów obojętnochłonnych, co ma bezpośredni związek z odpornością przeciwbakteryjną. Wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia rezerw czynnościowych organizmu, co w skrajnych przypadkach objawia się pod postacią tzw. zespołu słabości (frailty syndrome). Gdy dojdzie do znacznego zmniejszenia rezerw fizjologicznych, każda ostra choroba może zaburzyć równowagę organizmu i wywołać groźne dla życia powikłania ogólnoustrojowe. Duże znaczenie ma towarzysząca podeszłemu wiekowi wielochorobowość; chorobami istotnie zwiększającymi ryzyko zapalenia płuc są: cukrzyca, schorzenia nerek, marskość wątroby, niedożywienie oraz choroby układu oddechowego – przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) i rak płuca. Warto przy tym zwrócić uwagę, że u osób w podeszłym wieku niektóre choroby przewlekłe często pozostają nierozpoznane. Najnowsze wyniki badania PolSenior dotyczącego polskiej populacji osób w podeszłym wieku wykazały, że tylko 3% osób spełniających kryteria przewlekłej choroby nerek (szacunkowy wskaźnik filtracji kłębuszkowej [eGFR] <60 ml/min/1,73m²) ma świadomość upośledzonej czynności nerek.¹ Czynnikami zwiększającymi ryzyko zapalenia płuc są również palenie papierosów i zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego.²

Niecharakterystyczne objawy i mniej wyraźne zmiany parametrów życiowych w przebiegu zapalenia płuc mogą być przyczyną opóźnionego rozpoznania choroby i wdrożenia leczenia, co zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu choroby i zgonu.³

Epidemiologia zapaleń płuc

Przedstawione poniżej dane epidemiologiczne dotyczą zakażeń pozaszpitalnych; omówienie danych dotyczących zakażeń szpitalnych przekracza ramy tego opracowania.

Zapadalność

Analiza badań dotyczących epidemiologii zapaleń płuc w krajach europejskich, której dokonali Welte i wsp., wskazuje, że rocznie na zakażenia dolnych dróg oddechowych zapada w Europie 25 mln osób, a koszty ich leczenia wynoszą 10 mld euro.⁴ Zapadalność na zapalenie płuc waha się w szerokich granicach w zależności od analizowanych grup, od 3 do 40 przypadków na 1000 osób rocznie i wyraźnie wzrasta wraz z wiekiem populacji. W Niemczech na podstawie rejestru wszystkich przypadków wyliczono, że w 2006 r. zapadalność na zapalenie płuc wynosiła 2,96/1000/rok w populacji ogólnej i 7,65/1000/rok w grupie osób ≥60. r.ż.⁵ Natomiast 5-letnie badania obserwacyjne przeprowadzone w Holandii wśród osób ≥85. r.ż. wykazały, że zapadalność na zakażenia dolnych dróg oddechowych w tej grupie wynosiła aż 94/1000 osobolat.⁶