Symulacja lub agrawacja

Badania VEP są często wykorzystywane w przypadku deklarowanego pogorszenia (utraty) widzenia, którego nie można przypisać przyczynie organicznej. Przy podejrzeniu psycho­gennej ślepoty wskazane jest użycie wzorca o dużej wielkości kątowej (PVEP) lub – jeszcze lepiej – przeprowadzenie badania FVEP (zniwelowanie ryzyka supresji odpowiedzi przez celowe działania pacjenta, na przykład rozkojarzenie i przymykanie powiek). Należy pamiętać, że w przypadku typowego niedowidzenia (amblyopia) będziemy mieć do czynienia z wyraźnymi nieprawidłowościami parametrów VEP, tj. wydłużeniem latencji, a przede wszystkim obniżeniem amplitudy fali P10025.

Podsumowanie

Nie jest niczym dziwnym rosnąca popularność badań elektrofizjologicznych w okulistyce. Wzrokowe potencjały wywołane są często jedyną szansą na wczesną diagnostykę i obiektywne określenie stopnia uszkodzenia drogi wzrokowej. Dzięki wysokiej czułości i powtarzalności pozwalają na wczesne wykrycie i monitorowanie neuropatii nerwu wzrokowego, szczególnie w przypadkach niemych klinicznie lub przy ograniczonej współpracy badanego. Badanie FVEP może być przeprowadzane bezpiecznie już u niemowląt, u których pozwala na ocenę dojrzałości drogi wzrokowej i (ostrożne) szacowanie rokowania co do potencjalnej ostrości wzroku w przyszłości. Dodatkowymi zaletami VEP są stosunkowo niski koszt badania i bezpieczeństwo, wadą natomiast konieczność dysponowania specjalistycznym sprzętem i wykwalifikowanym personelem.

Small ryc 8 opt

Rycina 8. Młody mężczyzna z pourazowym otworem plamki w oku lewym. Uwagę zwraca wydłużenie latencji i redukcja amplitudy fali P100 w porównaniu ze zdrowym okiem

Small ryc 9 opt

Rycina 9. Nastolatka z niedowidzeniem (amblyopia) w oku lewym. Niewielkie, choć wyraźne różnice między oczami w parametrach PVEP

Warto pamiętać, że analizie podlegają nie tylko matematyczne składowe, ale również morfologia fali i ewentualne różnice międzyoczne. Jednostronne wydłużenie latencji fali P100 i obniżenie jej amplitudy sygnalizuje uszkodzenie aksonów nerwu wzrokowego, ale nie rozstrzyga o podłożu patologii (glejak nerwu II, atrofia pourazowa, orbitopatia tarczycowa, wrodzona neuropatia Lebera, uszkodzenie toksyczne). Należy podkreślić, że nieprawidłowości parametrów PVEP nie są swoiste dla neuropatii nerwu II, ale mogą świadczyć o złym stanie czynnościowym plamki (ryc. 8)  lub niedowidzeniu (ryc. 9)   – szczególnie przy zastosowaniu małej wielkości kątowej wzorca.

Kierując pacjenta do ośrodka zajmującego się badaniami elektrofizjologicznymi, należy podać na skierowaniu istotne informacje uzyskane w badaniu przedmiotowym, podmiotowym, wzmiankę o zażywanych lekach, kopie (opisy) badań dodatkowych, na przykład neuroobrazowych, perymetrii, oraz informacje o ostrości wzroku i optymalnej korekcji, w której pacjent powinien wykonać badanie. Zamieszczenie powyższych danych poszerza kontekst, w jakim interpretuje się uzyskane wyniki, pozwala zaplanować dalszą diagnostykę i pomaga w różnicowaniu psychogennej i organicznej utraty widzenia.

Ryciny 2, 3, 5, 6, 8, 9 dzięki uprzejmości Roland Consult (Germany) i Gaush Medical (Beijing Science and Technology Press). Ryciny 4 i 7 pochodzą ze zbiorów Kliniki Okulistyki Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.

Abstract

Visual evoked potentials: indications, contraindications, diagnostic capabilities

Visual evoked potentials (VEPs) measure the electrical signal from the scalp overlying the occipital lobe in response to a visual stimulus (flash light or checkerboard pattern). VEPs reflect the functional integrity of the afferent visual pathway: from the macula via the optic nerve to the visual cortex. Abnormalities in the waveform can occur due to conduction defects anywhere along the visual system as well as help to reveal even asymptomatic lesions. The latency of the prominent positive peak (P100 or P1) is more consistent and less variable between individuals than the amplitude. Prolonged latency and/or decreased amplitude are significant symptoms of pre-chiasmal dysfunction e.g. a compressive, ischemic and demyelinating process affecting the ipsilateral optic nerve or retina. Every abnormality (or intraocular asymmetry) in the waveform should be carefully interpreted based on in-depth understanding of many VEP-affecting factors. This paper discusses the basic concept of VEP-recording methods with focus on clinical situations when a VEP test provides useful information on the entire visual pathway and supports the diagnostic process. This is a sensitive, objective and safe test for such conditions as retrobulbar neuritis, toxic optic neuropathy, ischemic optic neuropathy, pituitary adenoma or suspected non-organic visual loss.

Piśmiennictwo

1. Adrian E, Matthews B. The Berger rhythm: potential changes from the occipital lobes in man. Brain 1934;57:355-84

2. Markand ON. Clinical Evoked Potentials. An Illustrated Manual. 1st edition (e-book). Springer Nature, Switzerland AG 2020

3. Fahle M, Bach M. Basics of the VEP. Principles and Practice of Clinical Electrophysiology of Vision. MIT Press, Cambridge, London 2006

4. Alshowaeir D, Yiannikas C, Klistorner A. Multifocal Visual Evoked Potential (mfVEP) and Pattern-Reversal Visual Evoked Potential Changes in Patients with Visual Pathway Disorders: A Case Series. Neuroophthalmology 2015;39(5):220-33

5. Palacz O, Lubiński W, Penkala K. Elektrofizjologiczna diagnostyka kliniczna układu wzrokowego. Oftal, Warszawa 2003

6. Creel JD. Visually evoked potentials. Handbook of Clinical Neurology. Clinical Neurophysiology: Basis and Technical Aspects 2019;60:501-22

7. Kriss A, Russell-Eggitt I. Electrophysiological assessment of visual pathway function in infants. Eye (London) 1992;6( Pt 2):145-53

8. Allison T, Wood CC, Goff WR. Brain stem auditory, pattern-reversal visual, and short-latency somatosensory evoked potentials: latencies in relation to age, sex, and brain and body size. Electroencephalogr Clin Neurophysiol 1983;55(6):619-36

9. Toosy AT, Mason DF, Miller DH. Optic neuritis. Lancet Neurol 2014;13(1):83-99

10. Beck RW, Trobe JD, Moke PS, et al. High- and low-risk profiles for the development of multiple sclerosis within 10 years after optic neuritis: experience of the optic neuritis treatment trial. Arch Ophthalmol 2003;121(7):944-9

11. Jurys M, Pojda-Wilczek D, Sirek S. Porównanie parametrów wzrokowych potencjałów wywołanych w przebiegu ostrych zapaleń nerwu wzrokowego o różnej etiologii. Ann Acad Med Siles (online) 2016;70:206-13

12. Brecelj J. Visual electrophysiology in the clinical evaluation of optic neuritis, chiasmal tumours, achiasmia, and ocular albinism: an overview. Doc Ophthalmol 2014;129(2):71-84

13. Klistorner A, Arvind H, Nguyen T, et al. Fellow eye changes in optic neuritis correlate with the risk of multiple sclerosis. Mult Scler 2009;15(8):928-32

14. Hayreh SS. Ischemic optic neuropathy. Prog Retin Eye Res 2009;28(1):34-62

15. Holder GE. Electrophysiological assessment of optic nerve disease. Eye 2004;18:1133-43

16. Atilla H, Tekeli O, Ornek K, et al. Pattern electroretinography and visual evoked potentials in optic nerve diseases. J Clin Neurosci 2006;13(1):55-9

17. Thompson PD, Mastaglia FL, Carroll WM. Anterior ischaemic optic neuropathy. A correlative clinical and visual evoked potential study of 18 patients. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1986;49(2):128-35

18. Lachowicz E, Lubiński W. The importance of the electrophysiological tests in the early diagnosis of ganglion cells and/or optic nerve dysfunction coexisting with pituitary adenoma: an overview. Doc Ophthalmol 2018;137(3):193-202

19. Brecelj J. A VEP study of the visual pathway function in compressive lesions of the optic chiasm. Full-field versus half-field stimulation. Electroencephalogr Clin Neurophysiol 1992; 84(3):209-18

20. Dorey SE, Neveu MM, Burton LC, et al. The clinical features of albinism and their correlation with visual evoked potentials. Br J Ophthalmol 2003; 87(6):767-72

21. Kruijt CC, de Wit GC, Talsma HE, et al. The Detection Of Misrouting In Albinism: Evaluation of Different VEP Procedures in a Heterogeneous Cohort. Invest Ophthalmol Vis Sci 2019;60(12):3963-9

22. Wasinska-Borowiec W, Aghdam KA, Saari JM, et al. An Updated Review on the Most Common Agents Causing Toxic Optic Neuropathies. Curr Pharm Des 2017;23(4):586-95

23. Ciuffini R, Marrelli A, Necozione S, et al. Visual Evoked Potentials in Alzheimer’s Disease: Electrophysiological Study of the Visual Pathways and Neuropsychological Correlates. J Alzheimers Dis Parkinsonism 2014;4:158

24. Celesia GG, Bushnell D, Toleikis SC, et al. Cortical blindness and residual vision: is the „second” visual system in humans capable of more than rudimentary visual perception? Neurology 1991;41(6):862-9

25. Talebnejad MR, Hosseinmenni S, Jafarzadehpur E, et al. Comparison of the Wave Amplitude of Visually Evoked Potential in Amblyopic Eyes between Patients with Esotropia and Anisometropia and a Normal Group. Iran J Med Sci 2016;41(2):94-101

Do góry