Leukodystrofia z wielkogłowiem i obecnością torbieli podkorowych (MLC)

Leukodystrofia z wielkogłowiem i obecnością torbieli podkorowych (MLC – megalencephalic leukoencephalopathy with a subcortical cysts) jest dziedziczoną autosomalnie recesywnie LDD, rozwijającą się na podłożu hipomielinizacji/dysmielinizacji. Powodują ją mutacje w genach MLC1 lub HEPACAM.

Szybki przyrost obwodu głowy obserwuje się już w 1 r.ż.; w 2 dekadzie dochodzi on do 62-63 cm (>97 centyla). W pierwszych latach życia rozwój psychoruchowy dziecka może być nieznacznie opóźniony lub prawidłowy. Początek choroby obserwuje się po urazach głowy. Pojawia się ataksja, a następnie powolny regres umysłowy. Narastający zespół piramidowo-pozapiramidowy rozwija się po latach; kontakt społeczny i emocjonalny jest długo zachowany.^3,12

Rycina 9. Leukodystrofia z wielkogłowiem i obecnością torbieli podkorowych (MLC). MR, sekwencja T2, przekrój strzałkowy dla uwidocznienia torbieli podkorowych. 13-letnia dziewczynka z powoli postępującym (od 6 r.ż.) zespołem pozapiramidowo-piramidowo-móżdżkowym, który pojawił się po urazie głowy

MR mózgu ukazuje rozległe zajęcie istoty białej, typowe dla hipomielinizacji/dysmielinizacji z zajęciem włókien podkorowych, a po latach dochodzi do rozległej demielinizacji oraz pojawienia się torbieli podkorowych w płatach czołowych i skroniowych (ryc. 9). Neuropatologicznie stwierdza się rozległe zgąbczenie istoty białej.⁵

Leukodystrofia demielinizacyjna dominująca o początku w wieku dorosłym (ADLD)

Leukodystrofia demielinizacyjna dominująca o początku w wieku dorosłym (ADLD – adult-onset autosomal dominant leukodystrophy) jest spowodowana duplikacją genu LMNB1. Ujawnia się w 4-5 dekadzie życia. Cechuje się powolnym przebiegiem, nasilonymi zaburzeniami autonomicznymi (hipotonia ortostatyczna, zaburzenia zwieraczy, takie jak nietrzymanie moczu, zaparcia) oraz postępującą paraparezą spastyczną. Sprawność umysłowa jest długo zachowana. MR wykazuje symetryczne zajęcie głębokiej istoty białej półkul mózgowych.^1-4,7

Leukodystrofia z obecnością sferoidów aksonalnych i pigmentacją gleju (HDLS)

Leukodystrofia z obecnością sferoidów aksonalnych i pigmentacją gleju (HDLS – hereditary diffuse leukoencephalopathy with spheroids) to kolejna dziedziczona autosomalnie dominująco LD występująca w wieku dorosłym. Wywołuje ją mutacja genu CSF1R. Ujawnia się w 5 lub 6 dekadzie życia. W obrazie klinicznym dominują otępienie, apraksja oraz parkinsonizm ze sztywnością i bradykinezją, zobojętnienie lub depresja, a z czasem zespół piramidowy. Choroba ma szybki, niepomyślny przebieg, najczęściej w ciągu ok. 6 lat prowadzący do zgonu.

W badaniu MR mózgowia widoczne jest obustronne, nieco asymetryczne zajęcie istoty białej półkul mózgu z przewagą okolic czołowych i ciemieniowych, a także zanik tych płatów. Zmiany dotyczą głębokiej i podkorowej istoty białej. Ich sygnał jest typowy dla demielinizacji. W badaniu neuropatologicznym stwierdzano ubytek osłonek mielinowych, gliozę, głównie podkorową, z odkładaniem się w tych komórkach barwnika zawierającego żelazo oraz sferoidy aksonalne.⁵

W piśmiennictwie istnieją opisy kilkupokoleniowych rodzin dotkniętych HDLS. Z racji nasilonych zaburzeń poznawczych choroba ta wymaga różnicowania z otępieniem czołowo-skroniowym, chorobą Alzheimera, a z powodu współistnienia objawów neurologicznych – z chorobą Creutzfeldta-Jakoba i zespołem CADASIL.^3,4,7

Genetycznie uwarunkowane leukoencefalopatie (gLE)

Grupa gLE obejmuje choroby, w których uszkodzenie istoty białej wynika zazwyczaj z wrodzonych błędów metabolicznych – ogólnoustrojowych lub dotyczących układu nerwowego – oraz z innych zaburzeń molekularnych (np. niektóre kolagenopatie, choroba Lowe’a, niektóre dystrofinopatie). Przyczyną może być również patologia drobnych naczyń (np. CADASIL, CARASIL i inne). Wśród zaburzeń metabolicznych uszkodzenie istoty białej obserwuje się w:

• aminoacydopatiach (np. nieleczonej fenyloketonurii)
• niektórych kwasicach organicznych (np. kwasicy glutarowej typu 1)
• deficycie receptora folianowego
• galaktozemii
• chorobach lizosomalnych rozwijających się w okresie niemowlęcym (np. chorobie ze spichrzaniem kwasu sjalowego, gangliozydozach GM1 i GM2, ceroidolipofuscynozach neuronalnych, chorobie Niemanna-Picka typu C)
• w innych rzadko występujących błędach metabolicznych, takich jak choroba Menkesa czy deficyt liazy adenylobursztynianowej.^3-5,11

Mózgowa dominująca arteriopatia z udarami podkorowymi, leukoencefalopatią i otępieniem (CADASIL)

CADASIL to występująca rodzinnie, powoli postępująca choroba spowodowana mutacjami w jednym allelu genu NOTCH3, ujawniająca się począwszy od 3 dekady życia. Klinicznie obserwuje się napady migreny i/lub przemijającego niedokrwienia mózgu, a następnie postępujące otępienie oraz objawy neurologiczne wynikające z udarów niedokrwiennych, ponadto nietrzymanie moczu.

W badaniu MR w sekwencji T2 widoczne są hiperintensywne, drobne odnaczyniowe ogniska udarowe w istocie białej, które z czasem się ze sobą zlewają, oraz liczne drobne zmiany okołonaczyniowe w zwojach podstawy (stan sitowaty). Diagnostyka opiera się na obrazie MR oraz ewentualnej biopsji skórno-mięśniowej, w której w badaniu mikroskopowo-elektronowym w drobnych tętniczkach wykrywa się złogi elektronowo gęste (GOM – granular osmiophilic material). Aby potwierdzić rozpoznanie, poleca się badanie genetyczne – jako nieinwazyjne.^1,3,7,9

Deficyt liazy adenylobursztynianowej (ADSL)

Deficyt liazy adenylobursztynianowej (ADSL – adenylosuccinate lyase) to bardzo rzadka, dziedziczona autosomalnie recesywnie encefalopatia z upośledzeniem rozwoju, oporną na leczenie padaczką i postępującym zespołem pozapiramidowo-piramidowym. Jej przyczynę stanowi mutacja genu ADSL kodującego enzym biorący udział w syntezie puryn. Nieprawidłowy rozwój psychoruchowy i najczęściej oporne na leczenie drgawki obserwuje się od urodzenia.