Rak jelita grubego to nowotwór złośliwy rozwijający się z nabłonka jelita. Obejmuje okrężnicę, zgięcie esiczo-odbytnicze oraz odbytnicę. Wśród raków jelita grubego niemal wszystkie są gruczolakorakami (tzn. wywodzą się z nabłonka walcowatego jelita). W jelicie grubym mogą ponadto rozwijać się nowotwory neuroendokrynne oraz chłoniaki. W 2015 roku w Polsce odnotowano ok. 17,5 tys. nowych zachorowań na nowotwory złośliwe jelita grubego.

Jakie są czynniki ryzyka raka jelita grubego?

Wśród czynników zwiększających ryzyko zachorowania należy wymienić czynniki środowiskowe, czyli takie, na które każdy ma wpływ. Należą do nich:

• nawyki żywieniowe – dieta bogatokaloryczna, tłusta, uboga w owoce, warzywa, błonnik i wapń. Szczególnie niekorzystne jest spożywanie dużej ilości czerwonego mięsa, zwłaszcza wysoko przetworzonego. Zmiana nawyków żywieniowych może obniżyć zagrożenie tym nowotworem o nawet 70 proc.,
• palenie tytoniu,
• spożywanie alkoholu, zwłaszcza wysokoprocentowego, w ilości większej niż 30 g dziennie. Istnieją także doniesienia o ochronnym wpływie picia umiarkowanych ilości czerwonego wina, zwłaszcza w połączeniu z dietą śródziemnomorską,
• siedzący tryb życia – dzięki aktywności fizycznej zmniejsza się ryzyko zaparć, a praca przewodu pokarmowego jest uregulowana,
• otyłość lub nadwaga.

Natomiast do czynników niemodyfikowalnych zalicza się:

• zachorowanie na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Leśniowskiego-Crohna, polipy jelita grubego,
• dziedziczne mutacje w genach powodujące genetycznie uwarunkowane zespoły chorobowe, np. zespół Lyncha,
• występowanie dziedzicznej polipowatości gruczolakowej,
• występowanie raka jelita grubego u krewnych I stopnia.

Jakie są objawy – wczesne i późne?

Bardzo długo choroba może przebiegać bezobjawowo. Objawy zależą w dużej mierze od położenia guza:

• w nowotworach zlokalizowanych w dalszym odcinku okrężnicy (po lewej stronie) oraz odbytnicy może się pojawić krew w stolcu, zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunki na przemian z zaparciami), ołówkowate stolce, w zaawansowanej chorobie w badaniu per rectum wyczuwalny będzie guz,
• w nowotworach bliższego odcinka okrężnicy (po prawej stronie) często pierwszym objawem jest niedrożność przewodu pokarmowego oraz zmęczenie spowodowane niedokrwistością.

Mogą występować także bóle brzucha o różnej lokalizacji, nudności, wymioty, wzdęcia oraz chudnięcie.

W zaawansowanej chorobie można stwierdzić m.in. powiększenie wątroby, obecność płynu w jamie otrzewnej, powiększenie lokalnych węzłów chłonnych.

Czy świąd powinien zaniepokoić?

Świąd może być jednym z objawów raka odbytu. Jednak występuje on także w innych jednostkach chorobowych i nie jest objawem specyficznym dla choroby nowotworowej. W przypadku utrzymywania się uporczywego świądu należy zgłosić się do lekarza POZ.

Jak rozpoznaje się raka jelita grubego?

Rozpoznanie ustala się na podstawie badania histopatologicznego wycinków guza oraz badań endoskopowych i obrazowych, które służą określeniu zaawansowania choroby. W przypadku przerzutów do wątroby rozpoznanie można postawić po przeprowadzeniu badania cytologicznego i immunohistochemicznego.

Czy badanie per rectum jest wystarczające do wykrycia raka? Kiedy należy wykonać takie badanie?

Badanie per rectum jest podstawowym elementem badania fizykalnego, które powinno być przeprowadzane przez każdego lekarza podczas rutynowej wizyty. Pozwala ono stwierdzić nieprawidłowości w obrębie odbytnicy (np. obecność guza) na odcinku ok. 15 cm. Nie jest wystarczające do wykrycia raka, ale stanowi ważny element, dzięki któremu można skierować chorego na dalszą diagnostykę w przypadku odchyleń od normy.

Kiedy zdecydować się na kolonoskopię?

Badanie kolonoskopowe powinno być wykonane u każdej osoby po 50. roku życia oraz u osób po 40. roku życia z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku raka jelita grubego. W Polsce prowadzony jest Program Badań Przesiewowych Raka Jelita Grubego, którego celem jest zmniejszenie liczby zachorowań i zgonów z powodu tej choroby. Wykonywanie kolonoskopii zalecane jest co 10 lat.