Artykuł
Najczęstsze urazy ortopedyczne: postępowanie w POZ
17.02.2025
O nawracającym zapaleniu mówimy w sytuacji, gdy w ciągu roku występują cztery lub więcej epizody choroby, oddzielone okresami całkowitego ustąpienia objawów. Do najważniejszych czynników predysponujących do nawrotów należą aktywne i bierne palenie tytoniu, a także wady anatomiczne w obrębie nosa i zatok przynosowych, które mogą prowadzić do zaburzeń drenażu i upośledzenia wentylacji zatok2,12.
W przypadku ostrego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych wyróżnia się trzy główne postacie:
Ostre wirusowe zapalenie ma zazwyczaj charakter samoograniczający i trwa do 10 dni. Najczęściej wywołują je rynowirusy, odpowiedzialne za około 50% przypadków, a także koronawirusy, wirus syncytialny (RSV – respiratory syncytial virus), wirusy grypy, paragrypy i adenowirusy3,5.
Patofizjologia zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych opiera się przede wszystkim na obrzęku zapalnym błony śluzowej, zwężeniu naturalnych ujść zatok oraz upośledzeniu transportu śluzowo-rzęskowego. W przebiegu infekcji wirusowej dochodzi do uszkodzenia nabłonka rzęskowego, uwolnienia cytokin prozapalnych i rozwoju obrzęku błony śluzowej. Adenowirusy oraz wirusy grypy prowadzą do bezpośredniego uszkodzenia nabłonka, natomiast rynowirusy i koronawirusy powodują jego przejściową dysfunkcję. Obecność cytokin i innych mediatorów stanu zapalnego zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych, nasila obrzęk, zaburza prawidłowe funkcjonowanie mechanizmu śluzowo-rzęskowego oraz stymuluje nadprodukcję wydzieliny. W większości przypadków infekcja ulega samoograniczeniu, a objawy ustępują samoistnie2,11,12.
Obraz kliniczny we wczesnej fazie obejmuje najczęściej nieżyt nosa z obecnością surowiczej wydzieliny oraz towarzyszącym suchym kaszlem. W miarę postępu procesu zapalnego wydzielina staje się gęsta i przybiera charakter ropny. Dodatkowo mogą występować objawy ogólne, takie jak: uczucie podrażnienia gardła lub ucha, gorączka, ogólne rozbicie, a także zaburzenia smaku.
O zapaleniu powirusowym mówimy wówczas, gdy objawy utrzymują się dłużej niż 10 dni lub dochodzi do ich wtórnego nasilenia po 5 dniach od początku infekcji. Taka postać stanowi wynik przedłużonej lub nadmiernej odpowiedzi zapalnej organizmu11,12.
Bakteryjne zapalenie zatok rozwija się w około 2% przypadków ostrego zapalenia i stanowi powikłanie infekcji wirusowej. Do rozpoznania wymagane jest spełnienie przynajmniej trzech z następujących objawów:
Do najczęstszych czynników etiologicznych należą Streptococcus pneumoniae (około 30% przypadków) oraz Haemophilus influenzae (20-40%). Rzadziej zakażenie wywołują Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, Moraxella catarrhalis oraz bakterie beztlenowe, szczególnie w przypadku infekcji zębopochodnych2,11,12.
Wśród przewlekłych zapaleń błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, zgodnie z klasyfikacją EPOS 2020, wyodrębnia się postać pierwotną oraz wtórną. W obrębie postaci pierwotnej rozróżnia się dwa podtypy: ograniczony i uogólniony. Podtyp ograniczony obejmuje jednostronne zapalenia, do których zalicza się postaci grzybicze, alergiczne oraz izolowane zapalenia zatok przynosowych. W podtypie uogólnionym, obejmującym zmiany obustronne, występują postaci z polipami nosa, eozynofilowe, alergiczne, grzybicze, a także atopowa choroba środkowego piętra nosa. Dodatkowo wyróżnia się nieeozynofilowe postaci przewlekłego zapalenia zatok przynosowych z polipami (PZZP)2,5.
Podobny podział stosuje się w przypadku postaci wtórnych przewlekłego zapalenia zatok. W ich obrębie również identyfikuje się podtyp ograniczony oraz uogólniony. Wśród wtórnych postaci uogólnionych wymienia się:
Do najważniejszych czynników predysponujących do rozwoju oraz nawrotów zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych należą przede wszystkim nieprawidłowości anatomiczne, takie jak skrzywienie przegrody nosa czy zmiany w obrębie bocznej ściany nosa, które mogą prowadzić do zaburzeń drożności naturalnych ujść zatok. Istotną rolę odgrywa również alergiczny nieżyt nosa, sprzyjający przewlekłemu obrzękowi błony śluzowej i utrudnionemu odpływowi wydzieliny2,7,8.
Znaczenie mają także choroby przebiegające z zaburzeniem transportu śluzowo-rzęskowego, w tym mukowiscydoza oraz pierwotne dyskinezy rzęsek, które utrudniają oczyszczanie zatok z wydzieliny i drobnoustrojów. U pacjentów z zaburzeniami odporności – zarówno wrodzonymi, jak i wtórnymi – obserwuje się zwiększoną podatność na infekcje, a ich przebieg ma często charakter cięższy i przewlekły. U dzieci dodatkowym czynnikiem ryzyka jest przerost migdałka gardłowego, który mechanicznie ogranicza drożność nosogardła, utrudnia odpływ wydzieliny z jam nosowych i zatok, a tym samym sprzyja jej zaleganiu i wtórnemu nadkażeniu6,8.
Badania pomocnicze odgrywają istotną rolę w diagnostyce zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, przede wszystkim w przypadkach o przebiegu przewlekłym, atypowym lub powikłanym.
Badania mikrobiologiczne, takie jak posiew materiału pobranego podczas punkcji zatok, są wykonywane głównie w celach naukowych lub w przypadku wątpliwości diagnostycznych. Alternatywą, bardziej dostępną klinicznie, jest pobranie wydzieliny z okolicy małżowiny środkowej nosa przy użyciu technik endoskopowych. Materiał uzyskany w ten sposób jest uznawany za bardziej reprezentatywny niż wymaz z przedsionka nosa2,6,9.
Wśród badań obrazowych klasyczne zdjęcie RTG zatok ma obecnie ograniczoną wartość diagnostyczną ze względu na niską swoistość – brak powietrzności zatok może występować zarówno w infekcjach wirusowych oraz bakteryjnych, jak i w stanach zapalnych o podłożu niealergicznym. Złotym standardem pozostaje tomografia komputerowa charakteryzująca się wysoką czułością w ocenie zmian zapalnych. Należy jednak podkreślić, że jej wynik nie jest swoisty i wymaga interpretacji w kontekście obrazu klinicznego. Tomografia znajduje szczególne zastosowanie w diagnostyce powikłań zatokopochodnych oraz u pacjentów z zaburzeniami odporności5,9.
