Samoleczenie z głową – wyzwanie dla systemu ochrony zdrowia

Polacy samodzielnie podejmują leczenie ponad połowy przypadków lekkich dolegliwości zdrowotnych – to najwyższy wynik w Unii Europejskiej. Choć samoleczenie może odciążać system ochrony zdrowia, eksperci podkreślają, że jego skuteczność i bezpieczeństwo zależą od właściwej edukacji pacjentów oraz ścisłej współpracy z lekarzami i farmaceutami.

Z danych przedstawionych podczas konferencji AESGP „Prevention through Self-Care” w Warszawie wynika, że Polska – ze wskaźnikiem na poziomie 55 proc. – znajduje się na czele europejskiego rankingu samoleczenia. – Samodzielne leczenie to nie tylko kwestia wygody pacjenta, ale przede wszystkim realne odciążenie systemu ochrony zdrowia – mówi Ewa Królikowska z Polskiego Związku Producentów Leków Bez Recepty (PASMI).

Samoleczenie to codzienne działania podejmowane w przypadku drobnych dolegliwości, takich jak ból głowy, przeziębienie, kaszel czy infekcje wieku dziecięcego – wszystko, co robimy, aby szybko przywrócić i utrzymać dobry stan zdrowia bez konieczności natychmiastowej wizyty u lekarza.

Z raportu Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia „Rola samoleczenia w systemie opieki zorientowanym na wartość zdrowotną” wynika, że w UE każdego roku występuje około 1,2 mld przypadków drobnych dolegliwości, czyli ok. 3,3 mln dziennie. Szacunki PASMI wskazują, że dzięki samoleczeniu udaje się uniknąć aż 120 mln konsultacji lekarskich rocznie. W Polsce ok. 55 proc. pacjentów samodzielnie radzi sobie z łagodnymi problemami zdrowotnymi. Dla porównania – w Portugalii, Hiszpanii czy Szwecji ten odsetek nie przekracza 20 proc.

Zdaniem Adama Jarubasa, przewodniczącego Komisji Zdrowia Publicznego (SANT) Parlamentu Europejskiego, trwająca rewizja unijnego prawodawstwa farmaceutycznego to okazja do wsparcia innowacyjności oraz lepszego dostępu do leków – zarówno na receptę, jak i bez recepty.

Eksperci podkreślają, że wykorzystanie potencjału samoleczenia wymaga systemowej edukacji pacjentów. Rolą profesjonalistów ochrony zdrowia – lekarzy, farmaceutów, pielęgniarek – jest przekazywanie pacjentom rzetelnej wiedzy na temat bezpiecznego stosowania leków OTC oraz promowanie zdrowego stylu życia.

Z raportu Global Self-Care Organization wynika, że samodzielne leczenie drobnych dolegliwości może generować oszczędności rzędu 40 mld euro rocznie, a ograniczenie liczby wizyt u lekarzy pierwszego kontaktu nawet o 10-25 proc. przyniosłoby dodatkowe 17 mld euro oszczędności. Każde wydane 1 euro na samoleczenie generuje niemal 7 euro oszczędności dla systemu ochrony zdrowia.

Eksperci zwracają jednak uwagę, że samoleczenie musi odbywać się w granicach rozsądku. Bagatelizowanie objawów chorobowych i unikanie fachowej pomocy medycznej może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia. Dlatego zalecany czas samodzielnego stosowania leków OTC nie powinien przekraczać kilku dni – zwykle maksymalnie 10.

Uczestnicy konferencji zgodnie podkreślali znaczenie budowania świadomości zdrowotnej pacjentów. Jednym z proponowanych rozwiązań są elektroniczne ulotki leków, które mogą zwiększyć dostęp do aktualnych i rzetelnych informacji. E-ulotka to cyfrowa wersja tradycyjnej ulotki, zawierająca m.in. nazwę leku, substancje czynne, wskazania, przeciwwskazania i działania niepożądane. Choć unijny pakiet farmaceutyczny przewiduje ich wdrożenie, decyzja o ich wprowadzeniu należy do poszczególnych państw członkowskich.

– Rozwój narzędzi cyfrowych wspiera działania prewencyjne. Przykładem są elektroniczne informacje o produktach, aplikacje mobilne, a także kody QR – mówi Ewa Królikowska. Teva w 2024 roku wprowadziła kody QR na opakowaniach produktów w Polsce i kilku innych krajach, aby ułatwić pacjentom dostęp do rzetelnych informacji i wspierać podejmowanie świadomych decyzji zdrowotnych.

Potencjał samoopieki może być także wzmocniony przez sztuczną inteligencję, która pozwala na bardziej spersonalizowane podejście do profilaktyki i wczesnego wykrywania problemów zdrowotnych.

– Narzędzia oparte na AI mogą wspierać pacjentów – szczególnie młodsze pokolenia, które już tworzą nowe trendy w zakresie samoopieki i dobrego samopoczucia. Musimy się upewnić, że wykorzystujemy postęp, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo obywateli europejskich na platformach cyfrowych – zaznacza Adam Jarubas.

O wyzwaniach i możliwościach samoleczenia oraz roli leków OTC dyskutowano podczas 61 dorocznej konferencji AESGP „Prevention through Self-Care” w Warszawie, zorganizowanej we współpracy z PASMI. Wśród uczestników znaleźli się przedstawiciele Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, krajowych instytucji zdrowia oraz liderzy branży farmaceutycznej.