Czy zakaz sprzedaży energetyków młodzieży przyniósł rezultaty?

Wprowadzenie w 2024 roku zakazu sprzedaży napojów energetycznych osobom poniżej 18. roku życia miało chronić dzieci przed szkodliwym działaniem substancji pobudzających. Nowelizacja ustawy o zdrowiu publicznym – poparta przez większość sejmową i część środowisk medycznych – miała ograniczyć łatwy dostęp młodzieży do napojów zawierających duże dawki kofeiny i tauryny. Czy ten cel został osiągnięty?

Na to pytanie próbował odpowiedzieć zespół ekspertów Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego pod kierunkiem dr hab. Reginy Wierzejskiej, który przeprowadził badanie ankietowe wśród prawie 1700 nastolatków w wieku 12–17 lat z trzech województw: mazowieckiego, łódzkiego i lubelskiego. Uczestnicy mieszkali zarówno w miastach, jak i na terenach wiejskich.

Zakaz nieskuteczny?

Badanie wykazało, że odsetek uczniów sięgających po napoje energetyczne zmniejszył się nieznacznie. W ostatnim miesiącu przed badaniem ponad 41% uczniów zadeklarowało ich spożycie. Różnice między poziomami edukacji są znaczące: 47,1% w szkołach średnich wobec 21,6% w szkołach podstawowych. Co więcej, ponad 10% uczniów nadal pije te napoje codziennie lub kilka razy w tygodniu.

Zakaz – jak pokazują dane – nie stanowił istotnej bariery w dostępie. Aż 60% nastolatków przyznało, że nie miało problemu z ich zdobyciem. Najczęstszą metodą był zakup „na pośrednika”, zwykle przy udziale dorosłych lub starszych kolegów. Z kolei spośród tych, którzy próbowali kupić napój samodzielnie w sklepie, jedynie 19,3% spotkało się zawsze z żądaniem okazania dokumentu potwierdzającego pełnoletność.

„Wyniki badania sugerują, że wprowadzenie zakazu sprzedaży napojów energetycznych osobom niepełnoletnim w niewielkim stopniu ograniczyło ich spożycie przez młodzież. Dlatego większy nacisk należałoby położyć na działania edukacyjne, uświadamiające ryzyko zdrowotne związane z nadmiernym spożyciem kofeiny” – informuje NIZP-PIB.

Autorzy raportu zwracają jednak uwagę, że próba badawcza obejmowała jedynie trzy województwa, więc na wyciąganie ogólnokrajowych wniosków jest jeszcze za wcześnie. Pełniejsze dane będą możliwe po analizie kolejnych fal badania.

Reakcje rynku

Zakaz sprzedaży napojów energetycznych osobom niepełnoletnim został wprowadzony na mocy projektu grupy posłów PiS. Kamil Bortniczuk, ówczesny minister sportu, porównał napoje energetyczne do „narkotyku zapakowanego w cukierek”.

Rynek błyskawicznie zaregował na zakaz. Część producentów – m.in. duże międzynarodowe koncerny – wprowadziła mniejsze opakowania i warianty o obniżonej zawartości kofeiny, inne natomiast zwiększyły nakłady na kampanie reklamowe skierowane do dorosłych. Sieci handlowe w większości wdrożyły systemy kontroli wieku przy kasie, lecz badanie PZH pokazuje, że ich skuteczność bywa ograniczona.