Wytyczne
Multidyscyplinarne rekomendacje dotyczące stosowania awaryjnej antykoncepcji hormonalnej u kobiet
dr hab. n. med. i n. o zdr. Anna Różańska-Walędziak, prof. uczelni1
dr n. med. Anna Mierzejewska1
dr n. farm. Piotr Merks2
dr hab. n. med. i n. o zdr. Maciej Walędziak3
prof. dr hab. n. med. Piotr Laudański4
prof. dr hab. n. med. Robert Spaczyński5
prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Baranowski6
- Przegląd dostępnych metod antykoncepcji postkoitalnej
- Mechanizm działania, skuteczność i bezpieczeństwo różnych form awaryjnej antykoncepcji hormonalnej
- Zastosowanie antykoncepcji awaryjnej w różnych sytuacjach klinicznych
Historia antykoncepcji postkoitalnej sięga lat 60. ubiegłego wieku, kiedy podjęto pierwsze próby stosowania doustnych preparatów estrogenowo-progestagenowych (tzw. metoda Yuzpego) oraz wyłącznie progestagenowych jako doraźnej antykoncepcji po stosunku. W latach 70. jako alternatywną metodę zaproponowano założenie wkładki wewnątrzmacicznej (IUD – intrauterine device). Podawanie preparatów estrogenowo-progestagenowych ma już wyłącznie znaczenie historyczne i ta forma antykoncepcji postkoitalnej nie jest dziś zalecana ze względu na wysokie ryzyko wystąpienia działań niepożądanych w stosunku do innych dostępnych metod1.
Obecnie pojęcie awaryjnej antykoncepcji hormonalnej (AAH) obejmuje kilka metod antykoncepcji postkoitalnej, które mogą zostać zastosowane w celu zmniejszenia ryzyka zajścia w ciążę w następujących sytuacjach:
- po stosunku seksualnym dopochwowym bez użycia skutecznej metody zapobiegania ciąży
- gdy wybrana metoda antykoncepcyjna zawiodła
- po stosunku płciowym będącym formą przemocy seksualnej2-4.
Zarówno podejmowanie stosunków płciowych bez zabezpieczenia, jak i przypadki nieskuteczności zastosowanej metody zapobiegania ciąży są powszechne. Wśród pacjentek poszukujących w danym momencie AAH 40% zgłasza wiele epizodów niezabezpieczonych stosunków w cyklu miesiączkowym poprzedzającym trwający cykl, a kilkanaście procent w tym samym cyklu miesiączkowym5,6. Dodatkowo istnieje potrzeba umożliwienia zabezpieczenia przed ciążą kobietom, które doświadczyły przemocy seksualnej. Wszystkie wymienione sytuacje wskazują na konieczność stworzenia odpowiednich narzędzi leczniczych i opracowania wystandaryzowanych protokołów postępowania w celu podwyższenia jakości zdrowia reprodukcyjnego populacji oraz aktywnego włączenia farmaceutów. Nie wykazano negatywnego wpływu dostępności i informacji o AAH na zachowania antykoncepcyjne, zwiększenie częstości korzystania z AAH czy wzrost liczby stosunków odbywanych bez zabezpieczenia7.
Dostępne metody AAH
Lewonorgestrel, który dawniej był podawany doustnie w dawce podzielonej 2 razy po 0,75 mg, obecnie zalecany jest w jednorazowej dawce wynoszącej 1,5 mg, a za skuteczne uważane jest jego zastosowanie w ciągu 72 h od stosunku seksualnego odbytego bez zabezpieczenia.
