Wytyczne

Multidyscyplinarne rekomendacje dotyczące stosowania awaryjnej antykoncepcji hormonalnej u kobiet

dr hab. n. med. i n. o zdr. Anna Różańska-Walędziak, prof. uczelni1

dr n. med. Anna Mierzejewska1

dr n. farm. Piotr Merks2

dr hab. n. med. i n. o zdr. Maciej Walędziak3

prof. dr hab. n. med. Piotr Laudański4

prof. dr hab. n. med. Robert Spaczyński5

prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Baranowski6

1Zakład Fizjologii Człowieka i Patofizjologii, Wydział Medyczny. Collegium Medicum, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

2Zakład Farmakologii i Farmakologii Klinicznej, Wydział Medyczny. Collegium Medicum, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

3Klinika Chirurgii Ogólnej, Onkologicznej, Metabolicznej i Torakochirurgii, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

4Instytut Badań Nad Zdrowiem Kobiety, Uniwersytet Kaliski im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

5Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

6Klinika Ginekologii i Ginekologii Onkologicznej, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Adres do korespondencji:

dr hab. n. med. i n. o zdr. Anna Różańska-Walędziak, prof. uczelni

Zakład Fizjologii Człowieka i Patofizjologii,

Wydział Medyczny. Collegium Medicum,

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

ul. Kazimierza Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa

e-mail: aniaroza@tlen.pl

  • Przegląd dostępnych metod antykoncepcji postkoitalnej
  • Mechanizm działania, skuteczność i bezpieczeństwo różnych form awaryjnej antykoncepcji hormonalnej
  • Zastosowanie antykoncepcji awaryjnej w różnych sytuacjach klinicznych

Historia antykoncepcji postkoitalnej sięga lat 60. ubiegłego wieku, kiedy podjęto pierwsze próby stosowania doustnych preparatów estrogenowo-progestagenowych (tzw. metoda Yuzpego) oraz wyłącznie progestagenowych jako doraźnej antykoncepcji po stosunku. W latach 70. jako alternatywną metodę zaproponowano założenie wkładki wewnątrzmacicznej (IUD – intrauterine device). Podawanie preparatów estrogenowo-progestagenowych ma już wyłącznie znaczenie historyczne i ta forma antykoncepcji postkoitalnej nie jest dziś zalecana ze względu na wysokie ryzyko wystąpienia działań niepożądanych w stosunku do innych dostępnych metod1.

Obecnie pojęcie awaryjnej antykoncepcji hormonalnej (AAH) obejmuje kilka metod antykoncepcji postkoitalnej, które mogą zostać zastosowane w celu zmniejszenia ryzyka zajścia w ciążę w następujących sytuacjach:

  • po stosunku seksualnym dopochwowym bez użycia skutecznej metody zapobiegania ciąży
  • gdy wybrana metoda antykoncepcyjna zawiodła
  • po stosunku płciowym będącym formą przemocy seksualnej2-4.

Zarówno podejmowanie stosunków płciowych bez zabezpieczenia, jak i przypadki nieskuteczności zastosowanej metody zapobiegania ciąży są powszechne. Wśród pacjentek poszukujących w danym momencie AAH 40% zgłasza wiele epizodów niezabezpieczonych stosunków w cyklu miesiączkowym poprzedzającym trwający cykl, a kilkanaście procent w tym samym cyklu miesiączkowym5,6. Dodatkowo istnieje potrzeba umożliwienia zabezpieczenia przed ciążą kobietom, które doświadczyły przemocy seksualnej. Wszystkie wymienione sytuacje wskazują na konieczność stworzenia odpowiednich narzędzi leczniczych i opracowania wystandaryzowanych protokołów postępowania w celu podwyższenia jakości zdrowia reprodukcyjnego populacji oraz aktywnego włączenia farmaceutów. Nie wykazano negatywnego wpływu dostępności i informacji o AAH na zachowania antykoncepcyjne, zwiększenie częstości korzystania z AAH czy wzrost liczby stosunków odbywanych bez zabezpieczenia7.

Dostępne metody AAH

Lewonorgestrel, który dawniej był podawany doustnie w dawce podzielonej 2 razy po 0,75 mg, obecnie zalecany jest w jednorazowej dawce wynoszącej 1,5 mg, a za skuteczne uważane jest jego zastosowanie w ciągu 72 h od stosunku seksualnego odbytego bez zabezpieczenia.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Dostępne metody AAH

Lewonorgestrel, który dawniej był podawany doustnie w dawce podzielonej 2 razy po 0,75 mg, obecnie zalecany jest w jednorazowej dawce wynoszącej [...]

Mechanizm działania różnych form AAH

Mechanizm działania różnych form antykoncepcji awaryjnej zależy od następujących czynników:

Skuteczność AAH w zapobieganiu ciąży

Skuteczność danej metody wiąże się z czasem jej zastosowania po odbyciu stosunku seksualnego bez zabezpieczenia.

Sposób stosowania AAH

Awaryjna antykoncepcja hormonalna w formie doustnej powinna zostać przyjęta jednorazowo z 200 ml wody. Octan uliprystalu można zażyć niezależnie od posiłku, [...]

Działania niepożądane AAH

Octan uliprystalu i lewonorgestrel mają podobne spektrum działań niepożądanych po ich podaniu doustnym. Wśród ogólnych skutków ubocznych najczęściej obserwuje się: łagodne [...]

AAH a szczególne sytuacje kliniczne

W dostępnej literaturze nie wykazano działań niepożądanych AAH w postaci wpływu na ryzyko wystąpienia poronienia, zaburzeń rozwoju płodu oraz wad u [...]

Stosowanie AAH u pacjentek poniżej 18 roku życia

Ze względu na dostępność preparatów AAH w Polsce wyłącznie dla pacjentek powyżej ukończonego 16 roku życia omówione zostanie postępowanie w grupie [...]

Podsumowanie

Awaryjna antykoncepcja hormonalna jest stosowana w celu zmniejszenia ryzyka zajścia w ciążę po odbyciu stosunku bez zabezpieczenia, w przypadku podejrzenia nieskuteczności [...]

Do góry