Wodogłowie to patologiczny wzrost objętości płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR). Powstaje z przyczyn wrodzonych lub jako wynik urazu, guza lub zakażenia mózgowia. Od lat 50. XX w. podstawowym postępowaniem neurochirurgicznym w takim przypadku jest implantacja zastawek, które drenują PMR do innych jam ciała, gdzie jest absorbowany.

Wprowadzenie

W warunkach fizjologicznych produkcja płynu mózgowo-rdzeniowego odbywa się w komorach. Z powodu nadprodukcji lub upośledzonego krążenia PMR gromadzi się w innych przestrzeniach OUN. Jego nadmiar prowadzi do obrzęku mózgu, upośledzenia dopływu krwi, zaburzenia metabolizmu komórek i trwałych uszkodzeń.

Wodogłowie jest najczęstszą przyczyną implantacji zastawek komorowo-otrzewnowych. Proksymalna część zastawki jest umieszczana w komorach mózgu, rzadziej wewnątrz torbieli czy przestrzeni podpajęczynówkowej, a dystalna najczęściej w otrzewnej. Ta efektywna metoda ratująca życie tysiącom pacjentów wiąże się niestety z powikłaniami. Najczęstsze są zakażenia bakteryjne.

Definicja

Zakażenia zastawek komorowo-otrzewnowych definiuje się jako stan, w którym dochodzi do identyfikacji patogenu w PMR (posiew lub preparat bezpośredni), przy równoczesnych zmianach zapalnych PMR (podwyższona cytoza i zwiększone stężenie białka, obniżone stężenie glukozy) oraz objawach klinicznych zakażenia OUN (gorączka, objawy neurologiczne). Jeśli to możliwe, powinno się pobierać płyn mózgowo-rdzeniowy bezpośrednio z zastawki. To korzystniejsze niż punkcja lędźwiowa. W zakażeniach zastawek parametry zapalne PMR zazwyczaj nie ulegają tak znacznemu podwyższeniu jak w typowych zakażeniach bakteryjnych OUN. Równocześnie zaleca się kilkakrotne posiewy PMR w celu identyfikacji czynnika etiologicznego. Powinno się wykonać posiewy krwi, chociaż uzyskanie posiewu pozytywnego szacuje się na 20% przypadków.

Objawy

Objawy kliniczne zakażenia zastawek są niecharakterystyczne. Jego przebieg może być bez- lub skąpoobjawowy. Nie zawsze pojawia się gorączka. W stanach niedrożności zastawki na pierwszy plan wysuwają się objawy wynikające z narastającego ciśnienia śródczaszkowego (ból głowy, nudności, wymioty, zaburzenia świadomości, śpiączka). Często nie pojawiają się objawy oponowe, ponieważ nie ma łączności między komorami i oponami mózgowo-rdzeniowymi (przyczyna implementacji zastawki). Zakażenie dystalnego odcinka zastawki zazwyczaj widoczne jest jako naciek zapalny tkanek miękkich, z lokalnym zaczerwienieniem skóry, czasami z wyciekiem treści ropnej. Zakażenia zastawek predysponują do częstszych nawrotów zakażenia, stanów zapalnych komór, zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, cechujących się wyższą śmiertelnością. Do powikłań zakażenia zastawki zalicza się: upośledzenie czynności intelektualnych, stany drgawkowe, ale też śmierć z powodu zakażenia OUN.