Ważne, aby podczas terapii nimi pacjent był odpowiednio nawadniany, stosowano prawidłowe dawkowanie oraz wdrożono właściwie dobrane techniki fizjoterapii, co zwiększa skuteczność tych preparatów. Leków wykrztuśnych nie należy podawać osobom ze zmniejszoną zdolnością do odkrztuszania rozrzedzonej wydzieliny lub ze znacznym zwężeniem dróg oddechowych^1,3.

Warto podkreślić, że równoczesne stosowanie soli wapnia zmniejsza efektywność mukolityków i mukokinetyków. Nie zaleca się łączenia tych leków z preparatami o działaniu przeciwkaszlowym, bez względu na określony reżim czasowy w schemacie na dzień i na noc¹.

Działanie leków sekretolitycznych polega na zwiększeniu nawodnienia i objętości wydzieliny, co ułatwia jej odkrztuszenie. Zaliczamy do nich:

• sól hipertoniczną
• rośliny zawierające olejki eteryczne oraz czyste olejki eteryczne: owoce anyżu, liść mięty pieprzowej, ziele tymianku, olejek anyżkowy, miętowy, tymiankowy³
• wyciągi z roślin zawierające saponiny (korzeń pierwiosnka lekarskiego [Primulae radix], liście bluszczu pospolitego [Hedera helix])³
• wyciągi z roślin działających wymiotnie (ipekakuana prawdziwa [Ipecacuanhae radix])³
• gwajafenezynę, emetyny, kwas benzoesowy.

Mukoregulatory to leki normalizujące wydzielanie śluzu. Przedstawicielem tej grupy jest przede wszystkim karbocysteina, która zapobiega tworzeniu się wydzieliny o dużej lepkości¹.

Leki mukolityczne upłynniają i zmniejszają lepkość wydzieliny w drzewie oskrzelowym poprzez rozbijanie mostków dwusiarczkowych w tworzących ją cząsteczkach białkowych śluzu za pomocą wolnej lub zblokowanej grupy sulfhydrylowej oraz poprzez tworzenie grup hydrofilnych. Do pierwszej grupy należą: acetylocysteina, karbocysteina i mesna, a do drugiej – erdosteina, która jest prolekiem metabolizowanym w wątrobie do postaci aktywnej. Substancje te działają również antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie, zwiększają stężenie zredukowanego glutationu¹.

Leki mukokinetyczne poprawiają klirens śluzowo-rzęskowy, zmniejszają lepkość śluzu poprzez depolimeryzację kwaśnych włókien polisacharydowych w wydzielinie oskrzelowej i pobudzenie neutralnej produkcji polisacharydów przez komórki gruczołowe, co ułatwia odkrztuszanie oraz łagodzi kaszel. Do tej grupy zaliczamy bromheksynę oraz jej czynny metabolit – ambroksol^1,3.

Powyższy podział leków mukoaktywnych jest bardzo ogólny, ponieważ mechanizm działania wielu z tych substancji jest złożony. Poniżej przedstawiono dokładniejszą analizę wybranych preparatów mukoaktywnych pod kątem ich skuteczności i bezpieczeństwa stosowania w populacji pediatrycznej na podstawie wyników badań klinicznych.

Hipertoniczny roztwór soli fizjologicznej (3% lub >3% NaCl)

W wielu randomizowanych, kontrolowanych badaniach klinicznych przeprowadzonych wśród dzieci poniżej 24 miesiąca życia z zapaleniem oskrzelików wywołanych wirusem syncytialnym (RSV – respiratory syncytial virus) wykazano, że hipertoniczny roztwór soli fizjologicznej poprawia klirens śluzowo-rzęskowy poprzez nawadnianie śluzu, zmniejsza jego lepkość, pobudza transport rzęskowy, zmniejsza obrzęk błony śluzowej w drogach oddechowych oraz pomaga oczyścić je z zalegającej wydzieliny w wyniku indukcji kaszlu⁴.

W dużym wieloośrodkowym badaniu oceniano skuteczność leczenia ostrego zapalenia oskrzelików u niemowląt nebulizacją za pomocą 3% roztworu NaCl w porównaniu z 0,9% roztworem NaCl. Autorzy badania stwierdzili, że stosowanie hipertonicznego roztworu soli fizjologicznej nie zmniejszyło znacząco wskaźnika hospitalizacji wśród niemowląt, przy czym nieznacznie nasilało kaszel i wywoływało skurcz oskrzeli. Zaleca się łączenie nebulizacji z użyciem roztworu 3% NaCl z lekami rozszerzającymi oskrzela, aby zapobiegać skurczowi oskrzeli, natomiast nie poprawia to jego skuteczności. Wyniki tego badania nie przemawiają za stosowaniem tego leku w pierwszym epizodzie zapalenia oskrzelików u niemowląt i dzieci do 24 miesiąca życia, gdyż wykazano małe korzyści w stosunku do możliwych działań niepożądanych. Ze względu na liczne ograniczenia w tym badaniu autorzy nie wykluczają jednak skuteczności nebulizacji hipertonicznym roztworem soli fizjologicznej w tej populacji pacjentów⁵.

W badaniu oceniającym skuteczność i tolerancję leczenia hipertonicznym roztworem soli fizjologicznej u osób z mukowiscydozą w porównaniu z placebo i innymi lekami poprawiającymi klirens śluzowo-rzęskowy wykazano, opierając się na danych niskiej jakości, korzyści z jego stosowania u osób powyżej 12 roku życia. W grupie pacjentów poniżej 12 roku życia nie zaobserwowano zmniejszenia częstości zaostrzeń⁶. Ostatnie doniesienia sugerują, że nebulizacja z użyciem 7% NaCl u dzieci w wieku 3-6 lat chorych na mukowiscydozę poprawia strukturę rozwijających się płuc obrazowanych za pomocą tomografii komputerowej⁷.

Leki sekretolityczne pochodzenia roślinnego

Działanie olejków eterycznych polega na zwiększaniu ilości wydzieliny w drogach oddechowych. Ich rola jest niepewna, gdyż mogą one powodować u niemowląt i małych dzieci skurcz mięśni krtani oraz działać pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy³.

Nalewki zawierające mieszanki wyciągów roślinnych często zawierają alkohol, który jest przeciwwskazany u dzieci³.

Bromheksyna

Bromheksyna jest lekiem o działaniu mukolitycznym i wykrztuśnym. Rozrzedza wydzielinę w oskrzelach poprzez depolimeryzację łańcuchów polisacharydowych, pobudza gruczoły do produkcji mniej lepkiego śluzu, przez co ułatwia jego odkrztuszanie¹.

Zwiększa stężenie niektórych antybiotyków (erytromycyny, ampicyliny, doksycykliny, amoksycyliny, cefuroksymu, ryfampicyny, wankomycyny) w wydzielinie oskrzelowej, poprawiając ich skuteczność w leczeniu infekcji dróg oddechowych^1,8.

Ze względu na nasilone wydzielanie śluzu obserwowane po zastosowaniu leku wymagane jest wykonywanie ćwiczeń oddechowych i drenażu oskrzeli w celu efektywniejszej eliminacji wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych¹.

Stwierdzono, że włączenie bromheksyny do leczenia ostrego zapalenia zatok przynosowych u dzieci ma korzystny wpływ – przyspiesza usuwanie zalegającej wydzieliny oraz ustępowanie objawów¹.