• nieopioidowe: butamirat, dekstrometorfan
• opioidowe: kodeina.

Butamirat

Butamirat to nieopioidowy lek przeciwkaszlowy, który oprócz działania ośrodkowego wykazuje niewielkie działanie rozkurczające oskrzela. Skutki uboczne występują rzadko (0,5-1%). Należą do nich: senność, nudności, wymioty, biegunki i wysypki skórne. Lek w postaci kropli jest zarejestrowany do stosowania u dzieci powyżej 2 miesiąca życia¹.

Dekstrometorfan

Dekstrometorfan to pochodna morfiny działająca ośrodkowo. Hamuje odruch kaszlu poprzez podwyższenie progu wrażliwości ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym. Działa antagonistycznie na receptory N-metylo-D-asparaginianu (NMDA – N-methyl-D-aspartate), co ma swoje zastosowanie w leczeniu bólu neuropatycznego^21,22. Siła działania przeciwkaszlowego dekstrometorfanu jest nieco większa od kodeiny, lek ten jest lepiej tolerowany przez pacjentów, nie hamuje ośrodka oddechowego i wykazuje nieco mniejszy potencjał uzależniający^1,22. W razie przedawkowania wchodzi w reakcję z receptorami opioidowymi, powodując euforię, halucynacje, pobudzenie i śpiączkę, a ponadto hamuje receptory serotoninowe, co prowadzi do wystąpienia objawów zespołu serotoninowego, takich jak: drgawki, sztywność mięśni czy rabdomioliza. Inne działania niepożądane dekstrometorfanu to m.in.: tachykardia, nadciśnienie tętnicze, rozszerzenie źrenic^1,22.

Dekstrometorfan łatwo się wchłania z przewodu pokarmowego, jest metabolizowany w wątrobie i wydalany przez nerki. Jest substratem dla izoenzymu CYP2D6 cytochromu P450 do wytworzenia jego aktywnego metabolitu dekstrorfanu²².

W Polsce dekstrometorfan w postaci tabletek oraz syropów dla dzieci o działaniu przeciwkaszlowym jest dostępny bez recepty i zarejestrowany do stosowania u pacjentów powyżej 6 i 12 roku życia¹.

Obserwuje się wzrost liczby uzależnień od tej substancji. Przy przedawkowaniu należy pamiętać, że często jest ona składnikiem preparatów złożonych zawierających paracetamol czy pseudoefedrynę.

Dane dotyczące skuteczności dekstrometorfanu są ograniczone, dlatego nie powinien być zalecany do stosowania w populacji pediatrycznej. W niektórych stanach w USA zabroniono sprzedaży nieletnim produktów zawierających dekstrometorfan²².

Kodeina

Kodeina jest zaliczana do substancji opioidowych. To silny środek przeciwkaszlowy działający ośrodkowo, wykazujący słabe działanie uspokajające i przeciwbólowe. Jest metabolizowana w wątrobie głównie do morfiny i norkodeiny w sposób zależny od aktywności izoenzymu CYP3A4 cytochromu P450. W raporcie European Medicines Agency (EMA) zwrócono uwagę na duże ryzyko związane ze stosowaniem kodeiny przez osoby (zwłaszcza dzieci), u których występuje tzw. ultraszybki metabolizm kodeiny. U tych pacjentów kodeina w większym stopniu ulega konwersji do morfiny, powodując wyższe jej stężenie, co może wpływać na depresję ośrodka oddechowego. Jej działanie będzie słabsze u tzw. wolnych metabolizerów^1,3,21.

Komitet ds. oceny ryzyka w ramach nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii (PRAC – Pharmacovigilance Risk Assessment Committee) dokonał przeglądu piśmiennictwa pod kątem opisywanych przypadków depresji oddechowej u dzieci po podaniu kodeiny. Powikłanie to występowało rzadko w populacji pediatrycznej, natomiast odnotowano pojedyncze przypadki śmiertelne w tej grupie pacjentów²¹.

Stwierdzono, że dane dotyczące skuteczności oraz korzyści ze stosowania kodeiny są ograniczone i wymagają dalszych kontrolowanych badań klinicznych.

Europejska EMA oraz amerykańska FDA wprowadziły zakaz podawania preparatów zawierających kodeinę dzieciom poniżej 12 roku życia. Odradza się stosowanie kodeiny u osób z czynnikami ryzyka depresji oddechowej, szczególnie z otyłością, z obturacyjnym bezdechem sennym oraz innymi chorobami upośledzającymi czynność układu oddechowego. Lek ten jest przeciwwskazany u kobiet karmiących piersią, gdyż przechodzi do pokarmu matki i może powodować depresję oddechową u niemowląt²¹.

W Polsce zarejestrowano leki złożone dostępne bez recepty zawierające kodeinę, przeważnie w połączeniu z paracetamolem lub z paracetamolem i kofeiną.

Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym

Obwodowo działające leki przeciwkaszlowe to pochodne dropropizyny.

Lewodropropizyna

Lewodropropizyna jest nieopioidowym lekiem przeciwkaszlowym działającym obwodowo na oskrzela. Prawdopodobnie działa przeciwkaszlowo poprzez hamowanie odpowiedzi włókien C nerwu błędnego na bodźce chemiczne^1,3,23.

W randomizowanym badaniu klinicznym z podwójnie ślepą próbą, w którym porównywano skuteczność syropu z lewodropropizyną ze skutecznością syropu zawierającego dekstrometorfan w leczeniu pacjentów pediatrycznych z umiarkowanym suchym kaszlem, stwierdzono zmniejszenie intensywności kaszlu oraz nocnych wybudzeń po zastosowaniu lewodropropizyny²³.