Relacja z X Jubileuszowej Konferencji Polskiego Towarzystwa Wakcynologii

Czy szczepienie może mieć wpływ na przebieg znieczulenia i operacji? Jak postępować w razie niepożądanych odczynów poszczepiennych? Które szczepienia są szczególnie zalecane u pacjentów dorosłych? – to tylko niektóre tematy dyskutowane podczas X Jubileuszowej Krajowej Konferencji Polskiego Towarzystwa Wakcynologii, która odbyła się w Krakowie w dniach 8-9 grudnia 2023 roku.
Wybitni eksperci przedstawili najnowsze dane epidemiologiczne, a także wytyczne i trendy dotyczące szczepień ochronnych.

Szczepienia pacjentów hematologicznych
Podczas sesji „Częste problemy w realizacji szczepień” poświęconej wybranym zagadnieniom zdrowotnym dr n. med. Tomasz Klekawka, hematolog, wyjaśnił, czy i w jakim zakresie choroby takie jak małopłytkowość immunologiczna pierwotna, neutropenie czy skazy krwotoczne mogą być przeciwwskazaniami do szczepień.
Podkreślił, że w przypadku stabilnej pierwotnej małopłytkowości szczepienia powinny odbyć się na czas. Należy jednak zwrócić uwagę na pacjentów po podaniu preparatów krwiopochodnych, w tym ludzkiej immunoglobuliny – w takim wypadku konieczne jest odroczenie szczepień MMR o 10 miesięcy od momentu przetoczenia. Odstęp ten należy zachować także w przypadku szczepień z zastosowaniem innych żywych szczepionek.
Co ciekawe, jeśli mamy do czynienia z małopłytkowością w przebiegu innych chorób – jeśli nie stwierdzamy u pacjenta dysfunkcji immunologicznej, to nie ma przeciwwskazań do wykonania szczepień obowiązkowych w pełnym zakresie.
Dr Tomasz Klekawka zwrócił uwagę, że jeśli chodzi o małopłytkowość, która może wystąpić po szczepieniu MMR, to odsetek takich zdarzeń wynosi statystycznie 4 na 100 tys. dawek. Ponadto liczby wskazują jednoznacznie, że po przebyciu choroby wirusowej małopłytkowość pojawia się czterokrotnie częściej niż po szczepieniu.

Profilaktyka matki i dziecka – jak ją poprawić
Prof. Hanna Czajka, prowadząca sesję „Będziemy rodzicami”, położyła nacisk na fakt, że na lekarzach oraz położnych spoczywa obowiązek przedstawienia przyszłym rodzicom możliwości zabezpieczenia noworodka poprzez szczepienia wykonane u przyszłej matki.
Dr hab. n. med. Anna Wójtowicz, perinatolog, przypomniała, że wiek kobiet rodzących podwyższył się i obecnie trudno znaleźć pacjentkę, u której nie występują czynniki ryzyka. Dlatego kobiety ciężarne muszą być chronione przed niebezpiecznymi infekcjami. Rozwiała także wątpliwości, przekonując, że kobiecie, która nie była zaszczepiona w ciąży, można podać szczepionkę w okresie karmienia.
Niestety, ankieta przeprowadzona wśród pacjentek jednego z krakowskich oddziałów patologii wykazała, że mniej niż połowa z nich była informowana o takiej możliwości, a z tej grupy mniej niż połowa na taką profilaktykę się zdecydowała. Ważne jest więc, aby pacjentka słyszała nie tylko od jednego lekarza, ale wszystkich opiekujących się nią medyków pytanie o to, czy się zaszczepiła. To może przekonać ją, że szczepienie jednak jest istotne.
Dr hab. n. med. Dorota Pawlik, neonatolog, wskazała na istotną barierę organizacyjną w szczepieniach, jaką jest niedostateczne wykorzystanie położnych do akcji szczepień ciężarnych. Z pewnością niedoskonałe przepisy, które są przeszkodą, warto poprawić.

Jak planować zabiegi chirurgiczne
Wiele zapytań lekarzy i rodziców odnośnie do szczepień pojawia się także w kontekście planowanego zabiegu chirurgicznego. Czy zabieg może wpłynąć na odpowiedź immunologiczną po szczepieniu? A z drugiej strony, czy szczepienie może mieć wpływ na przebieg znieczulenia i operacji? – te zagadnienia przybliżyła dr n. med. Anna Taczanowska-Niemczuk.
Ekspertka wskazała, że w przypadku szczepionek inaktywowanych brak jest dowodów na to, że powodują wzrost powikłań pooperacyjnych lub zmniejszenie odpowiedzi immunologicznej na szczepienie. Jednak ze względu na trudność w interpretacji, jaka pojawiłaby się w razie wystąpienia u pacjenta w tym okresie jakichkolwiek objawów, zalecany jest odstęp między operacją a szczepieniem, który wynosi 2-3 dni (2 tygodnie w przypadku szczepionki MMR).
Dr Taczanowska-Niemczuk zwróciła też uwagę, że to infekcja może stanowić problem i powodować ewentualne powikłania podczas zabiegu, a nie szczepienia.

Związek między szczepieniami i znieczuleniem
Słowa te potwierdziła dr n. med. Elżbieta Byrska-Maciejasz: operacja nie jest przeciwwskazaniem do szczepień, a szczepienia nie są przeciwwskazaniem do operacji. Jak podkreśliła, reakcje na leki znieczulające są widoczne od razu, więc nie ma możliwości, aby pacjent zgłaszał problemy związane ze znieczuleniem po upływie kilku dni.
Odniosła się też do gorączki – która może być wynikiem stresu pacjenta z powodu zabiegu.

Ważna profilaktyka osób dorosłych
Potwierdzeniem znaczenia szczepień były wykłady kolejnej sesji „Od niemowlęcia do seniora, bo ze szczepień się nie wyrasta”. W jej trakcie zostały omówione efekty wykonywanych od 10 lat szczepień przeciwko meningokokom oraz przełomowy rok w profilaktyce HPV.
Dr hab. n. med. Anna Przeklasa-Muszyńska zwróciła uwagę, że część społeczeństwa nie była szczepiona na ospę. Osoby te są narażone na możliwość reinfekcji i wystąpienie półpaśca. Może to dotyczyć pacjentów, którzy w dzieciństwie przechorowali ospę. Ponowne uaktywnienie się choroby może mieć dla nich niebezpieczne skutki zdrowotne. Stąd zalecenie zaszczepienia tych pacjentów w wieku powyżej 50 roku życia.
Z kolei prof. Adam Antczak zwrócił uwagę na profilaktykę RSV. Choć szczepionka przeciwko tej chorobie kojarzy się ze szczepieniami dzieci, szczepienie to ma ogromne znaczenie również dla starszej populacji. Ekspert zwrócił uwagę, że u ponad 60 proc. populacji w wieku powyżej 60 lat występuje współchorobowość, która niesie ryzyko poważnych skutków zdrowotnych dla osób m.in. z chorobami kardiologicznymi czy pulmonologicznymi, które mogą być groźniejsze niż te spowodowane grypą.

Odczyny poszczepienne i bezpieczeństwo szczepionek
Podczas kolejnej sesji prof. Teresa Jackowska przedstawiła rodzaje odczynów po szczepieniu, uważanych za zdarzenie niepożądane. Podkreśliła, że mogą one być związane ze szczepieniem, ale może też zupełnie przypadkowo dana dolegliwość zbiec się w czasie z zabiegiem. Mogą też wystąpić problemy o nieustalonej przyczynie.
Prof. Jackowska zaznaczyła, że niezależnie do tego, z którym z tych przypadków mamy do czynienia, zdarzenie należy zgłosić powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej.
Możliwe jest, że przy obecnym stanie wiedzy nie potrafmy znaleźć związku przyczynowo-skutkowego. Jednak medycyna idzie naprzód, także genetyka intensywnie się rozwija. Postęp wiedzy może sprawić, że uda się w późniejszym czasie rozwikłać wiele zagadek związanych np. z problemami pojawiającymi się w chorobach genetycznych.
Prof. Jackowska prześledziła też drogę szczepionek i na zakończenie podkreśliła, że szczepionki są bezpieczne i skuteczne. Nie ma możliwości, aby na rynku pojawiły się jakiekolwiek produkty niedostatecznie przebadane lub o niskiej skuteczności.

Przyszłość i zapowiedź nowości
Podczas konferencji nie zabrakło informacji z pierwszej ręki o nowościach. Jedną z nich są nowe możliwości profilaktyki grypy dla osób starszych. Ma to ogromne znaczenie w sytuacji, gdy polskie społeczeństwo jest na drugim miejscu, po fińskim, wśród najszybciej starzejących się.
Prof. Adam Antczak zwrócił uwagę na fakt, że następstwa grypy wykraczają daleko poza układ oddechowy, mogą powodować poważne komplikacje metaboliczne, neurologiczne lub naczyniowe.
Prof. Jacek Wysocki wyjaśnił, że odpowiedź immunologiczna organizmu w starszym wieku na szczepienia spada, w związku z czym zaszczepienie seniora we wrześniu czy październiku przeciwko grypie może okazać się niedostateczną ochroną przez zakażeniami np. w marcu.
Odpowiedzią na ten problem są wysokodawkowe szczepionki przeciwko grypie .Takie szczepionki o podwyższonej zawartości antygenu grypowego są od kilku lat stosowane m.in. w USA. W poprzednim sezonie grypowym na świecie rozpowszechniono 243 mln takich preparatów.
Badania udowodniły ich skuteczność i obecnie wprowadzają je kolejne kraje. Czy trafią także do Polski? Zdaniem prof. Jacka Wysockiego jest wysoce prawdopodobne, że w kolejnym sezonie będą one dostępne także na polskim rynku.