„Serce z pudełka”, czyli koniec epoki lodowcowej w transplantologii

W Klinice Chirurgii Serca, Klatki Piersiowej i Transplantologii Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, kierowanej przez prof. Mariusza Kuśmierczyka, po raz pierwszy w historii polskiej transplantologii serca do transportu narządu od dawcy do biorcy został użyty system OCS Heart (organ care system). Serce podczas przewożenia wciąż biło, odżywiane i zabezpieczone przed niekorzystnymi warunkami.
Aparatura OCS Heart to jedyny sprzęt do transportu pobranego do przeszczepienia „wciąż bijącego” serca. Zastosowane w nim rozwiązania pozwalają niemal 3-krotnie (z 4 do 12 godzin) wydłużyć czas przydatności organu do wszczepienia. Obecnie w Polsce serce po pobraniu przewożone jest w lodzie i nadaje się do przeszczepienia tylko przez 4 godziny.
– Transplantacja serca jest dla wielu osób w naszym kraju jedyną szansą na życie – podkreśla prof. Zbigniew Gaciong, rektor WUM, i przypomina, że program przeszczepiania narządów uczelnia rozpoczęła w 1966 r.

Pionierska transplantacja – 4 marca 2024 r.
Serce z wykorzystaniem innowacyjnego systemu przeszczepiono pacjentowi, który w ciężkim stanie od ponad 7 tygodni przebywał w Centralnym Szpitalu Klinicznym UCK WUM przy ul. Banacha.
Po pobraniu od dawcy serce znajdowało się poza ustrojem człowieka około 7 godzin. Nad bezpieczeństwem „serca w pudełku” (heart in the box) czuwał zespół fachowców pod kierunkiem kardiochirurga, transplantologa klinicznego prof. Mariusza Kuśmierczyka. Członkowie zespołu przeprowadzającego procedurę zostali przeszkoleni w Hanowerze. Prawidłowość jej zastosowania przez cały czas użycia aparatury sprawdzała Cynthia Aucella z firmy TransMedics.
Po 7 godzinach zastosowania aparatury OCS Heart serce zostało wszczepione biorcy.
– System zadziałał i nasz zespół też działał bezbłędnie. Polska transplantologia serca wyszła w ten sposób z „epoki lodowcowej”. Weszliśmy w nową erę przeszczepiania serca w naszym kraju – mówi kardiochirurg, transplantolog kliniczny dr Zygmunt Kaliciński.
O sukcesie poinformowano podczas konferencji z udziałem pacjenta, miesiąc od zabiegu.
– Bardzo szybko dochodzę do siebie, z każdym dniem jest coraz lepiej − mówi pan Jerzy. − Wyniki badań też mam dobre. Po prostu dostałem nowe życie i teraz zamierzam się nim cieszyć i wykorzystać je do końca.

Nowa epoka polskiej transplantologii
OCS Heart to przenośny, ciepły system perfuzji i monitorowania zaprojektowany do utrzymywania serca dawcy w stanie metabolicznie aktywnym, w warunkach bardzo zbliżonych do tych panujących w organizmie. Monitorując kluczowe parametry funkcjonującego serca, lekarze mogą ocenić potencjalnie odpowiedni stan i żywotność serca. System ciągłej perfuzji serca pozwala w dzisiejszych czasach na zwiększenie liczby wykonywanych przeszczepień bez pogorszenia wyników tej metody, poprawę wyników leczenia oraz zmniejszenie kosztów opieki nad pacjentem.
– Wykorzystanie przez mój zespół tej innowacyjnej aparatury umożliwia przeszczepienia serca u pacjentów obecnie wykluczonych, np. z wadami wrodzonymi serca, po wielu operacjach paliatywnych w dzieciństwie. Są to młodzi dorośli około 18-30 lat, których serca, wielokrotnie operowane, kończą swój bieg. Przeszczepienie u tych pacjentów zawsze przekracza 4 godziny. Zastosowanie procedury istotnie poprawia wyniki w grupach wysokiego ryzyka (np. u biorców na wspomaganiu sztucznymi komorami) oraz wyniki powtórnych przeszczepień. Dzięki systemowi możemy uzyskiwać lepsze wyniki standardowych przeszczepień, bowiem skraca się czas pobytu pacjenta na oddziale intensywnej terapii i jest mniejsze ryzyko odrzucenia przeszczepionego narządu. Możliwy jest także lepszy dobór dawców pod względem tkankowym i HLA – mówi prof. Mariusz Kuśmierczyk.
Prof. Mariusz Kuśmierczyk podkreśla, że możliwość zastosowania systemu zwiększa pulę dawców suboptymalnych, np. starszych lub z granicznie wydolnym sercem. Rozszerza też grupę dawców o osoby ze stwierdzoną śmiercią na miejscu lub po nieskutecznej resuscytacji. Wszczepienie może nastąpić bowiem nawet po 30-minutowym zatrzymaniu akcji serca, które w systemie OCS jest ożywione i odżywione. Istotna jest tutaj ocena funkcji narządu.
Ponadto system ten podnosi jakość świadczonych usług transplantacyjnych poprzez skrócenie czasu oczekiwania na przeszczepienie pacjentów ze schyłkową niewydolnością serca, zmniejsza częstość występowania poważnych powikłań oraz skraca średni czas hospitalizacji, co ma istotne znaczenie w redukcji kosztów wynikających z opieki pooperacyjnej.

Historia pozyskania innowacyjnej aparatury
Kardiochirurdzy prof. Mariusz Kuśmierczyk i dr Zygmunt Kaliciński około 5 lat temu stanęli przed problemem przeszczepiania serca u pacjentów operowanych wielokrotnie w młodości z powodu wrodzonych wad serca (najczęściej serca jednokomorowego), u których jedyną szansą na uratowanie życia jest transplantacja tego narządu.
Niestety, tego typu przeszczepienie wymaga dużych przygotowań, a w czasie operacji potrzebne jest odtworzenie warunków anatomicznych przy wszczepianiu nowego, prawidłowego serca w miejsce serca jednokomorowego. Taka transplantacja wymaga więcej czasu niż przy zwykłym zabiegu.
Lekarze szukali rozwiązania. Okazał się nim amerykański sprzęt, który z powodzeniem używany jest już w wielu krajach Europy.
Niestety, system okazał się niezwykle drogi. Stworzono więc program zbiórki „12 Godzin dla życia”, który ruszył pod egidą działającej już Fundacji dla Transplantacji „Zostaw serce na Ziemi” dr. Zygmunta Kalicińskiego. Fundacja, m.in. poprzez organizację koncertów, w tym zespołu HLA4transplant, w którym dr Zygmunt Kaliciński gra na perkusji, promowała ideę transplantacji i świadomego dawstwa.
Dzięki zaangażowaniu lekarzy, artystów i darczyńców w grudniu 2023 roku sprzęt został zakupiony i w postaci darowizny od Fundacji dla Transplantacji przekazany Uniwersyteckiemu Centrum Klinicznemu WUM. 4 marca 2024 roku „serce z pudełka” zostało po raz pierwszy w Polsce przeszczepione z wielkim sukcesem w UCK WUM.

Skład zespołu Kliniki Chirurgii Serca, Klatki Piersiowej i Transplantologii, który uczestniczył w pierwszym w Polsce przeszczepieniu serca z wykorzystaniem OCS Heart:
•    operator główny: prof. Mariusz Kuśmierczyk − kardiochirurg, transplantolog kliniczny, kierownik Kliniki Chirurgii Serca, Klatki Piersiowej i Transplantologii
•    pierwsza asysta: dr Marek Bartkowiak - kardiochirurg
•    druga asysta: dr Zbigniew Popiel
•    pielęgniarki instrumentariuszki: Natalia Dorobek, Lidia Pastwa
•    anestezjolog: dr Tadeusz Bering
•    pielęgniarka anestezjologiczna: Agata Dębek
•    perfuzja (płuco-serce): Edyta Sulkowska.

Zespół OCS Heart, „Serce w pudełku”:
•    dr Zygmunt Kaliciński - kardiochirurg, transplantolog, koordynator
•    Karolina Żbikowska - rezydent kardiochirurgii, koordynator
•    Mateusz Wondołowski – rezydent kardiochirurgii, koordynator
•    Zuzanna Strząska-Kliś – specjalista od urządzeń mechanicznych wspomagających serce, koordynator
•    Jakub Kościółek – specjalista od urządzeń mechanicznych wspomagających serce, koordynator.