Kryzys jakości: nowy raport odsłania druzgocące różnice między uczelniami medycznymi w Polsce

Brak zasobów, niedostateczne wsparcie dla studentów i niewydolność systemu to tylko część problemów jakie ujawnia najnowszy raport dotyczący uczelni medycznych w Polsce.

Opracowanie „Jakość kształcenia medycznego w Polsce na rok akademicki 2021/22” opublikowany przez Naczelną Izbę Lekarską, dotyczący jakości kształcenia na kierunkach lekarskim i lekarsko-dentystycznym, dostarcza cennych informacji o stanie edukacji medycznej w Polsce. Badanie, w którym wzięło udział 13 z 29 zaproszonych uczelni, pozwala na uzyskanie reprezentatywnego obrazu, choć autorzy, Artur Białoszewski i Marek Fudała, podkreślają, że to tylko wstęp do oceny i udoskonalenia procesu kształcenia przyszłych lekarzy.

Kadra naukowo-dydaktyczna a jakość kształcenia

Jednym z kluczowych elementów raportu jest analiza roli kadry naukowo-dydaktycznej w procesie kształcenia. Wyniki badania wskazują na znaczne różnice w podejściu do edukacji medycznej między uczelniami. Uczelnie o długiej tradycji edukacyjnej, takie jak Warszawski Uniwersytet Medyczny czy Śląski Uniwersytet Medyczny, mogą pochwalić się wyższą liczbą studentów oraz bardziej rozwiniętą kadrą.

Zróżnicowanie w liczbie studentów

Liczba studentów na kierunkach lekarskich w roku akademickim 2021/22 wyniosła łącznie 24 585 osób. Wśród uczelni uczestniczących w badaniu, najwięcej studentów kształciło się na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym (4343), Śląskim Uniwersytecie Medycznym (4340) oraz Uniwersytecie Medycznym w Łodzi (4305). Na przeciwległym końcu znalazły się nowe uczelnie, takie jak Uniwersytet Kaliski, gdzie liczba studentów wyniosła jedynie 60.

Różnice między uczelniami „starymi” a „nowymi”

Raport wyraźnie podkreśla różnice między uczelniami o długiej tradycji a tymi, które dopiero rozpoczęły kształcenie na kierunkach medycznych. Uczelnie „stare”, takie jak Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu czy Gdański Uniwersytet Medyczny, wykazują większą stabilność i lepsze wskaźniki w zakresie liczby studentów oraz infrastruktury dydaktycznej. Z kolei uczelnie „nowe”, w tym Uniwersytet Radomski i Uniwersytet Opolski, mimo dynamicznego rozwoju, mają mniejszą liczbę studentów i ograniczenia kadrowe.

Kształcenie stomatologów

W badaniu dotyczącym edukacji studentów na kierunku lekarsko-dentystycznym w roku akademickim 2021/2022 przedstawiono także szczegółowe dane dotyczące liczebności grup studenckich, kadry dydaktycznej oraz dorobku naukowego poszczególnych uczelni. Analiza pokazuje, że w badanym roku akademickim kierunek ten był prowadzony wyłącznie przez tzw. „stare” uczelnie medyczne, a największą liczbę studentów kształcono na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. Znaczną liczbę studentów odnotowano również na innych „starych” uczelniach, takich jak Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Warszawski Uniwersytet Medyczny i Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.

Wielkość grup studenckich

Wielkości grup studenckich różnią się w zależności od uczelni, rodzaju zajęć i ich charakteru dydaktycznego. Na przykład, na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi oraz na Śląskim Uniwersytecie Medycznym liczebność grup na zajęciach klinicznych może wynosić od 6 do 24 osób. W niektórych miejscach, takich jak Uniwersytet w Zielonej Górze, na zajęciach klinicznych grupy liczą zaledwie 5-6 osób, co ma zapewnić wysoką jakość nauczania i indywidualnej opieki nad studentami. Na innych uczelniach, jak Uniwersytet Kaliski, zajęcia kliniczne w specjalistycznych warunkach, takich jak oddziały intensywnej terapii czy sale operacyjne, są prowadzone w jeszcze mniejszych grupach, liczących 3-4 studentów.

Kadra naukowo-dydaktyczna oraz działalność naukowa

W roku akademickim 2021/2022 kadra naukowo-dydaktyczna odpowiedzialna za kształcenie studentów na kierunkach lekarskim i lekarsko-dentystycznym była zróżnicowana pod względem liczebności i kwalifikacji. W uczelniach objętych badaniem zatrudnionych było łącznie 5473 osoby, z czego większość, bo aż 4881 osób (ponad 89%), pracowała w „starych” uczelniach medycznych. Zaledwie 11% kadry (592 osoby) stanowiły osoby zatrudnione w nowych uczelniach, które dopiero rozwijały swoje programy kształcenia na kierunkach medycznych.

Pod względem liczby zatrudnionych nauczycieli akademickich, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu oraz Warszawski Uniwersytet Medyczny wiodły prym, zatrudniając odpowiednio 935 i 904 osoby. Te dwie uczelnie stanowiły również czołówkę pod względem liczby profesorów, doktorów habilitowanych oraz doktorów zaangażowanych w proces kształcenia. Dla porównania, najmniejszą liczbę osób z tytułami naukowymi zatrudniono w Uczelni Medycznej im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie (14 osób) oraz na Uniwersytecie Opolskim (59 osób). Warto również zaznaczyć, że jedynie trzy „nowe” uczelnie zatrudniały profesorów, co wskazuje na wyzwania, przed którymi stoją te instytucje w zakresie budowy silnej kadry naukowej.

Dorobek naukowy uczelni medycznych 

Dorobek naukowy uczelni w dziedzinie nauk medycznych był kolejnym istotnym kryterium oceny jakości kształcenia. W roku akademickim 2021/2022 najwięcej publikacji naukowych w czasopismach zagranicznych zgłosił Warszawski Uniwersytet Medyczny, który opublikował 2452 artykuły. Uniwersytet Medyczny w Łodzi oraz Śląski Uniwersytet Medyczny uplasowały się na kolejnych miejscach z odpowiednio 2090 i 1813 publikacjami. Taki dorobek naukowy świadczy o wysokim poziomie badań prowadzonych w tych uczelniach oraz o ich aktywności w międzynarodowej wymianie wiedzy.

Niestety, nie wszystkie uczelnie mogły dostarczyć pełnych danych dotyczących dorobku naukowego. Na przykład Uniwersytet Medyczny w Poznaniu wskazał, że nie ma możliwości automatycznego generowania takich zestawień z aktualnych baz danych na dany rok akademicki. Z kolei Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Uniwersytet Opolski nie udzieliły odpowiedzi na pytanie o dorobek naukowy, co może wskazywać na braki w prowadzeniu dokumentacji naukowej lub na mniejszą aktywność badawczą.

Nauczanie przedmiotów przedklinicznych

W kontekście nauczania przedmiotów przedklinicznych, istotnym elementem było posiadanie własnej bazy dydaktycznej w zakresie nauk podstawowych. Trzy „nowe” uczelnie, mianowicie Uniwersytet w Zielonej Górze, Uczelnia Medyczna w Warszawie oraz Uniwersytet w Kaliszu, zgłosiły, że dysponują taką bazą tylko częściowo. Przykładowo, Uniwersytet w Zielonej Górze nie posiada zakładu patologii ani pracowni patofizjologii, co zmusza uczelnię do stosowania alternatywnych rozwiązań, takich jak prowadzenie zajęć z patofizjologii w salach wyposażonych w niezbędny sprzęt.

Uczelnia Medyczna w Warszawie, mimo braku własnej bazy sekcji zwłok, realizuje zajęcia z patomorfologii w oparciu o umowę z Mazowieckim Szpitalem Bródnowskim, gdzie studenci odbywają zajęcia sekcyjne. Uniwersytet w Kaliszu z kolei nie posiada prosektorium ani pracowni histologii, co również stawia przed uczelnią wyzwanie w kontekście zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania przedmiotów przedklinicznych.

Wykorzystanie preparatów w nauczaniu przedmiotów podstawowych

Ciekawe w badaniu było także zebranie informacji o wykorzystywanych preparatach naturalnych, syntetycznych oraz wirtualnych pomocy naukowych w nauczaniu przedmiotów podstawowych. Przykładowo, na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu wszystkie zajęcia z przedmiotów podstawowych odbywają się wyłącznie z użyciem preparatów naturalnych. Inne uczelnie, takie jak Gdański Uniwersytet Medyczny czy Śląski Uniwersytet Medyczny, stosują bardziej zróżnicowane podejście, łącząc preparaty naturalne, syntetyczne oraz wirtualne.

Na przykład na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym preparaty naturalne stanowią 80% używanych materiałów, a syntetyczne i wirtualne odpowiednio 10% i 10%. Z kolei na Śląskim Uniwersytecie Medycznym proporcje te wynoszą 70% dla preparatów naturalnych, 5% dla syntetycznych i 25% dla wirtualnych pomocy naukowych. 

Zaliczenia zajęć z przedmiotów przedklinicznych z ukończonych wcześniej studiów

Kwestia zaliczania zajęć z przedmiotów przedklinicznych z ukończonych wcześniej studiów jest praktykowana w różny sposób na poszczególnych uczelniach. W siedmiu uczelniach objętych badaniem nie praktykuje się takiej możliwości. W trzech uczelniach, w tym na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu oraz Uniwersytecie Medycznym w Łodzi, studenci mogą zaliczyć zajęcia, pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów. Przykładowo, na Uniwersytecie Medycznym w Gdańsku możliwość ta zależy od przedmiotu – na przykład, zajęcia z anatomii muszą być realizowane w pełnym wymiarze godzin, a studenci zobowiązani są do uczestnictwa w kolokwiach i egzaminach zgodnie z programem studiów.

Te różnice w podejściu uczelni do zaliczania przedmiotów przedklinicznych pokazują, jak zróżnicowane są standardy edukacyjne oraz wymagania wobec studentów na różnych uczelniach, co jest istotne w procesie wyboru odpowiedniej szkoły wyższej przez przyszłych studentów medycyny i stomatologii.

Inwestycje i modernizacje

Kolejna część raportu koncentruje się na analizie inwestycji dotyczących rozwoju i modernizacji bazy dydaktycznej w zakresie nauk podstawowych w polskich uczelniach medycznych. Spośród 28 badanych uczelni, tylko 8 prowadzi aktualnie tego typu inwestycje. W przypadku uczelni „nowych”, jedynie dwie jednostki podjęły takie działania.

1. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku - Aktualnie realizowana inwestycja obejmuje przebudowę pomieszczeń Domu Studenta nr 1 na sale dydaktyczne, które będą wyposażone w nowoczesne instalacje oraz systemy multimedialne. W wyniku tych prac powstaną cztery nowe sale seminaryjne o łącznej powierzchni 152 m².

2. Uniwersytet Medyczny w Gdańsku - W ramach modernizacji bazy dydaktycznej zrealizowano już wymianę systemów mikroskopii wirtualnej na dwóch salach dydaktycznych oraz utworzono platformę do udostępniania preparatów histologicznych studentom. Ponadto, w ramach unowocześnienia pracowni Zakładu Embriologii, uczelnia regularnie pozyskuje nowe modele dydaktyczne.

3. Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach - Trwają prace nad stworzeniem nowoczesnych ośrodków dydaktycznych, w tym Centrum Fizjoterapii Pediatrycznej i Onkologicznej w Katowicach-Ligocie oraz Centrum Innowacyjnej Dydaktyki Medycznej w Zabrzu. Ponadto, modernizowane są istniejące budynki uczelni, jak np. budynek D3c w Katowicach-Ligocie, gdzie powstaną sale dydaktyczne wyposażone w nowoczesne systemy multimedialne.

4. Uniwersytet Medyczny w Poznaniu - Aktualnie realizowane są dwie główne inwestycje: budowa nowej siedziby Wydziału Farmaceutycznego w Collegium Pharmaceuticum oraz modernizacja budynku Collegium Anatomicum. W nowym Collegium Pharmaceuticum (CP1 i CP2) znajdują się nowoczesne laboratoria i sale seminaryjne. Modernizacja Collegium Anatomicum przewiduje utworzenie sali egzaminacyjnej na 200 osób.

5. Warszawski Uniwersytet Medyczny - Inwestuje w rozwój Centrum Symulacji Medycznych (CSM), które zostanie wyposażone w zaawansowane systemy obrazowania, stół anatomiczny oraz symulatory oparte na technologii VR.

6. Uniwersytet Medyczny w Łodzi - Realizuje projekt budowy Centrum Kliniczno-Dydaktycznego wraz z Akademickim Ośrodkiem Onkologicznym. W ramach tego projektu powstanie łącznie 394 łóżka na oddziałach ośrodków onkologicznych i ginekologiczno-położniczych. Planowane zakończenie inwestycji przypada na rok 2025.

7. Uniwersytet Medyczny w Kielcach - Prowadzi modernizację bazy dydaktycznej poprzez wyposażenie zakładów i pracowni w nowy sprzęt, takie jak mikroskopy, tablety i oprogramowanie komputerowe 3D.

8. Uniwersytet Zielonogórski - Obecnie nie prowadzi żadnych inwestycji w zakresie rozbudowy bazy lokalowej, jednak stale uzupełnia bazę pomocy naukowych.

Uczelnie medyczne modernizują swoje bazy dydaktyczne, rozwijają infrastrukturę technologiczną, by dostosować warunki kształcenia do rosnących wymagań i podnieść poziom kształcenia.

O badaniu

Raport został sporządzony w oparciu o wyniki ankiety, której pytania dotyczyły zasadniczych kwestii dotyczących kształcenia lekarzy i lekarzy dentystów, między innymi kadry naukowo-dydaktycznej, nauczania przedmiotów przedklinicznych i klinicznych oraz wyników nauczania.  Na pytania zadane przez Naczelną Izbę Lekarską odpowiedziały: Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Gdański Uniwersytet Medyczny, Śląski Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytet Zielonogórski, Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Radomski (wcześniej: Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu), Uczelnia Medyczna im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, Uniwersytet Kaliski (wcześniej: Akademia Kaliska im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego).