Komisja Etyki Lekarskiej NRL o odpowiedzialności lekarza wobec początku życia

Naczelna Izba Lekarska opublikowała przygotowaną przez jej ekspertów interpretację przepisów zawartych w art. 39. Kodeksu Etyki Lekarskiej.

Artykuł ten podkreśla etyczne zobowiązanie lekarza do szacunku dla początku życia ludzkiego – nie w duchu światopoglądowego dogmatu, lecz jako wyraz wrażliwości zawodowej.

 Nie rozstrzyga więc sporów światopoglądowych. Zobowiązuje jednak lekarza do działania w duchu odpowiedzialności, szacunku i profesjonalizmu.

Komentowany artykuł brzmi następująco:

1. Lekarz powinien z poczuciem szczególnej odpowiedzialności odnosić się do procesu przekazywania życia ludzkiego. Podejmując działania lekarskie u kobiety w ciąży lekarz równocześnie odpowiada za zdrowie i życie nienarodzonego dziecka.

2. Lekarz ma obowiązek udzielać zgodnych z aktualną wiedzą medyczną informacji dotyczących procesów zapłodnienia i metod regulacji poczęć, uwzględniając ich skuteczność i mechanizm działania.

3. Lekarz ma obowiązek zapoznać pacjentów z możliwościami współczesnej genetyki lekarskiej, a także diagnostyki i terapii prenatalnej. Przekazując powyższe informacje lekarz ma obowiązek poinformować o ryzyku związanym z przeprowadzeniem badań prenatalnych.

W swoim komentarzu omawia jaką wartością jest prokreacja, czym jest szczególna odpowiedzialność i zasada podwójnej troski, jak również jak rozumieć użycie pojęcia „nienarodzone dziecko”.

Szeroko omawia także szczególne obowiązki informacyjne związane z tym obszarem opieki.

Komisja Etyki Lekarskiej NRL podkreśla, że udzielana informacja dotycząca procesów zapładniania, metod regulacji poczęć oraz diagnostyki i leczenia w tym obszarze medycyny powinna należycie uwzględnić zróżnicowanie światopoglądowe członków społeczeństwa. Dlatego powinna być możliwie kompleksowa i szczegółowa. Należycie tłumaczyć niuanse wykorzystania technik wspomagających. Jak również możliwe skutki uboczne jak i ryzyka z nimi związane.

- Technika wykonywania inwazyjnych badań prenatalnych na dzień dzisiejszy jest obarczona tak niskim ryzykiem, że praktyczna informacja powinna tylko to potwierdzić i pozwolić kobiecie na autonomiczne podjęcie decyzji – komentują eksperci.

Dalej czytamy, że zastosowanie różnorodnych technik wspomaganego rozrodu (jak np. in vitro) niesie ze sobą ryzyka zarówno na etapie daleko przed uzyskaniem komórek jajowych potrzebnych do dokonania samej procedury, jak i później, na etapie transferu zarodka, a także w dalszym czasie trwania ciąży. Lekarz powinien przedstawić pacjentce wszystkie te informacje szczegółowo.

Wiele miejsca poświęcono też działaniom edukacyjnym lekarzy kierowanych do społeczeństwa. Medyk powinien przestrzegać wytycznych wynikających z art. 39 KEL („Lekarz, przekazując informacje, powinien opierać je na aktualnej wiedzy medycznej, w sposób jasny, rzetelny i niewprowadzający w błąd”) oraz z art. 78 ust. 3 KEL („Lekarz, występując w środkach masowego przekazu, jest obowiązany zachować szczególną staranność i umiar, a jego wypowiedzi nie mogą mieć cech reklamy”), regulującego aktywność lekarza w mediach.

Lekarz uczestniczący w procedurach związanych z procesem przekazywania życia ludzkiego powinien przestrzegać ogólnolekarskiego obowiązku informacyjnego opisanego w art. 14 KEL („Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi przystępnej informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych metodach diagnostycznych i leczniczych oraz rokowaniu”), jednakże poszerzonego o dyrektywy zawarte w ustępach 2 i 3 art. 39 KEL (dotyczących szczególnej ostrożności w wypowiedziach na temat prokreacji, początku życia i przekazywania treści zgodnych z aktualną wiedzą oraz etyką lekarską).

- Lekarz informując o metodach regulacji poczęć ma obowiązek podać rzetelną, aktualną, kompletną i neutralną informację na temat dostępnych metod (antykoncepcyjnych i wspomagających płodność), wskazać mechanizmy działania (np. czy metoda zapobiega owulacji, zapłodnieniu, czy implantacji) i poinformować o skuteczności i ewentualnych działaniach niepożądanych – podano w komentarzu.

Komisja zaleca także przekazywanie informacji na temat wszystkich znanych lekarzowi metod. Nie jest to równoznaczne z ich rekomendacją, obowiązuje bowiem zasada informowania nawet o takiej metodzie, której lekarz nie stosuje lub nie zaleca z powodów światopoglądowych. 

Podobnie w zakresie genetyki, diagnostyki i terapii prenatalnej istnieje obowiązek poinformowania, co jednak nie oznacza przekonywania. - Lekarz powinien przedstawić dostępne metody badania przesiewowe i diagnostyczne, poinformować o możliwych konsekwencjach wyniku, w tym o dylematach etycznych, dalszych krokach diagnostycznych i terapeutycznych, omówić ryzyko związane z procedurą (np. poronienie po amniopunkcji), zachować neutralność światopoglądową i wspierać autonomię pacjentów w podejmowaniu decyzji – czytamy w dokumencie.

W praktyce klinicznej – lekarz informując pacjentkę powinien: mówić jasno i neutralnie, dokumentować przekazanie informacji, unikać paternalizmu, nie narzucać poglądów (własnych lub instytucji), współpracować z zespołem interdyscyplinarnym (ginekolog, genetyk, psycholog, etyk).

Uznanie dobra dziecka jako wartości samej w sobie wymaga przekazania pacjentce określonych informacji, które powinny zostać zawarte w ocenie stanu ciąży, ryzyka jej kontynuacji i możliwych powikłań w przypadku zastosowania badań inwazyjnych, bądź wskazań do jej przerwania. Każda z tych informacji powinna zawierać cel (wykluczenie, potwierdzenie wystąpienia określonych wad) możliwość ich terapii (np. zabiegi wewnątrzmaciczne) i ewentualne wskazania do przerwania ciąży z powodu nieodwracalnych i nieuleczalnych wad płodu.

Podkreślono także konieczność przekazania informacji o ciąży nierokującej urodzeniem zdrowego dziecka, niezależnie od okoliczności prawnych.

- Ograniczenie informacji utrudnia lub wręcz uniemożliwia pacjentce podjęcie decyzji i z tego względu jest nieetyczne. Nie można zapominać o tym, że w takich przypadkach to kobieta przede wszystkim jest podmiotem opieki lekarza a jej dziecko zawsze będzie od niej zależne, od jej zdrowia tak fizycznego jak i psychicznego - wyjaśniono.

- Zrozumienie potrzeb ciężarnej kobiety oraz udzielenie jej wyczerpującej informacji pozwala ochronić i ją, i jej nienarodzone dziecko – dodają eksperci.