1. Co to jest wyrostek i jakie funkcje pełni?

Wyrostek robaczkowy to zwężona część początkowego odcinka jelita grubego – kątnicy, która wykształciła się w oddzielny narząd, zaopatrzony w obfitą tkankę limfatyczną w postaci grudek chłonnych. Długość wyrostka robaczkowego waha się najczęściej pomiędzy 8 i 9 cm, a jego średnica to 0,5-1 cm. Znamy 5 najczęstszych położeń wyrostka robaczkowego:

• miedniczne (wyrostek zwisający do miednicy mniejszej)
• międzypętlowe (zlokalizowany pomiędzy pętlami jelita cienkiego) (te dwa położenia dominują)
• na talerzu kości biodrowej
• w przestrzeni zaotrzewnowej za kątnicą (położenie zakątnicze)
• ku górze w kierunku wątroby (położenie wstępujące).

Położenie wyrostka robaczkowego w pewnym stopniu implikuje lokalizację objawów związanych z zapaleniem. Wyrostek zwany jest migdałkiem jelitowym – według niektórych teorii ze względu na bogate utkanie chłonne bierze udział w regulowaniu brzusznych mechanizmów odpornościowych, odgrywa rolę filtra bakteryjnego. Rola wyrostka robaczkowego nie została do końca poznana. Z tego względu na pytanie, jaka jest jego funkcja, można z przymrużeniem oka odpowiedzieć, że wyrostek robaczkowy jest po to, by chirurg ogólny był nadal potrzebny w coraz bardziej wyspecjalizowanej medycynie.

2. Kiedy boli wyrostek robaczkowy?

O istnieniu wyrostka robaczkowego dowiadujemy się najczęściej, gdy odczuwamy bóle brzucha w następstwie procesu zapalnego toczącego się w wyrostku. Zapalenie może zdarzyć się w każdym wieku, ale najczęściej dotyczy dzieci oraz dorosłych pomiędzy 20 a 30 r.ż. Aktualne badania wskazują, że zapalenie wyrostka robaczkowego występuje częściej u osób stosujących dietę ubogoresztkową. Najczęstszą przyczyną zapalenia wyrostka jest zamknięcie światła bliższej części wyrostka w następstwie: uwięźnięcia kamienia kałowego (zbitych grudek kału blokujących jego światło) lub stałych, niestrawionych fragmentów pokarmu (pestek, nasion). Do zamknięcia światła wyrostka robaczkowego może dojść również w przebiegu przerostu tkanki chłonnej bogato umiejscowionej w jego ścianie w przebiegu zakażeń przewodu pokarmowego, układu oddechowego, choroby Leśniowskiego-Crohna, odry, mononukleozy zakaźnej. Do zamknięcia światła wyrostka mogą przyczynić się również pasożyty (glista ludzka bądź owsiki), a także nowotwory rozwijające się w jego obrębie lub w obrębie kątnicy, od której wyrostek odchodzi. W następstwie zamknięcia światła wyrostka robaczkowego narasta ciśnienie w jego wnętrzu, a potem dochodzi do zastoju krwi i zakrzepicy żylnej, których skutkiem są zmiany niedokrwienne błony śluzowej wyrostka. Następuje translokacja bakteryjna z jego światła do ściany wyrostka – proces zapalny obejmuje całą grubość wyrostka, a potem otrzewną trzewną i ścienną. W następstwie podrażnienia otrzewnej pojawiają się bóle brzucha, początkowo rozlane, a gdy zapalenie przejdzie na otrzewną ścienną, umiejscowione w prawym dole biodrowym.

3. Jak rozpoznać zapalenie wyrostka robaczkowego?

Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego są dość charakterystyczne. Osoba, u której rozwija się zapalenie wyrostka, zgłasza: brak apetytu, nudności (często) lub nudności z wymiotami (rzadziej), ból brzucha – początkowo opisywany jako rozlany, trudny do umiejscowienia, a z czasem – na skutek rozwoju stanu zapalnego i zajęcia otrzewnej ściennej – zlokalizowany w prawym dole biodrowym. Często występuje zatrzymanie gazów, niekiedy stolca, rzadko biegunka. Ciepłota ciała zazwyczaj jest podwyższona i oscyluje w granicach 37-38°C. W badaniach laboratoryjnych zwiększa się liczba leukocytów >10 000/ml. W diagnostyce zapalenia wyrostka robaczkowego stosowane są badania obrazowe: ultrasonografia lub tomografia komputerowa jamy brzusznej, ale należy pamiętać, że pomimo swej wagi są to tylko badania dodatkowe, a podstawą rozpoznania jest wywiad i badanie pacjenta. W następstwie rozwoju zapalenia wyrostka robaczkowego występują objawy ograniczonego lub rozlanego zapalenia otrzewnej z miejscową lub uogólnioną obroną mięśniową brzucha świadczące o zapaleniu otrzewnej, które jest już stanem zagrożenia życia wymagającym pilnej interwencji chirurgicznej.

4. Kiedy należy usunąć wyrostek robaczkowy?

Od pierwszego udanego usunięcia zapalnie zmienionego wyrostka robaczkowego minęło 130 lat (T.G. Morton 1887 r.). W przypadku ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego z towarzyszącymi objawami brzusznymi leczeniem z wyboru jest jego operacyjne usunięcie. W przypadku miernie nasilonych bólów brzucha, nieznacznie podwyższonych laboratoryjnych wykładników zapalnych, braku potwierdzenia nasilonych zmian zapalnych wyrostka w badaniach obrazowych (USG, TK) można rozważyć leczenie zachowawcze – antybiotykoterapię. Należy jednak pamiętać o wnikliwej ocenie procesu leczenia. Chirurgiczne usunięcie wyrostka robaczkowego można przeprowadzić sposobem klasycznym – poprzez laparotomię, czyli otwarcie jamy brzusznej w prawym dole biodrowym. Coraz częściej wyrostek robaczkowy usuwa się laparoskopowo – w jamie brzusznej wykonuje się trzy niewielkie nacięcia, przez które wprowadza się kamerę i narzędzia robocze. Obie metody są równie dobre. Metodę laparoskopową preferuje się u dzieci, młodych kobiet i u osób otyłych, u których dostęp do jamy otrzewnej wymagałby rozległego cięcia w prawym dole biodrowym (takie cięcie powoduje gorszy efekt kosmetyczny i większe ryzyko powstania przepukliny pooperacyjnej). Metoda laparoskopowa pozwala na szybszą mobilizację pacjenta po operacji, dolegliwości bólowe po zabiegu są mniejsze, następuje szybsza rehabilitacja pacjenta, a efekt kosmetyczny jest lepszy.