prof. dr hab. n. med. Mariusz Frączek

Szanowni Państwo!

Według prognoz Organizacji Narodów Zjednoczonych już za niespełna 10 lat (w 2030 roku) odsetek mieszkańców Europy powyżej 65 roku życia wyniesie 23,9%. Właściwy wymiar tego faktu jest widoczny z perspektywy czasowej – odsetek ten jest dwukrotnie wyższy niż w 1990 roku. Przewiduje się, że w 2050 roku w Polsce współczynnik starości wzrośnie dwukrotnie i wyniesie ponad 30%. Oczywistością jest, że starzenie się społeczeństwa wiąże się nie tylko ze skutkami zdrowotnymi, lecz także z wyzwaniami w obszarze społeczno-kulturowym i przede wszystkim gospodarczym. Według prognoz Eurostatu do 2050 roku na każdego emeryta będą przypadały dwie osoby aktywne zawodowo, podczas gdy obecnie są to cztery osoby.

Starzenie się jest procesem fizjologicznym, charakteryzującym się obniżeniem aktywności biologicznej komórek, spadkiem odporności i zmniejszeniem zdolności odpowiedzi na różne rodzaje stresu. Sam proces jest nieunikniony. Rodzą się pytania: czy proces starzenia możemy opóźnić, niwelując pewne sprzyjające mu czynniki? Co należałoby zmienić w kategoriach masowych, aby zapewnić szeroko rozumianą ochronę i opiekę dla osób starszych? Takich pytań jest więcej. Możemy w obliczu oczywistych faktów przeanalizować je i szukać racjonalnych rozwiązań albo na wzór bohaterów filmu „Nie patrz w górę” czekać na to, co przyniesie przyszłość, nie zauważając zagrożenia.

W 2002 roku Światowa Organizacja Zdrowia przedstawiła wielowymiarową koncepcję aktywnego starzenia się, definiując to pojęcie jako proces optymalizacji szans związanych ze zdrowiem, uczestnictwem i bezpieczeństwem, mający na celu poprawę jakości życia osób starszych. Koncepcja ta jest wyjątkowa ze względu na niezwykle szeroką perspektywę spojrzenia na aktywność. Podkreślono wręcz, że aktywności nie należy kojarzyć (jak to było dotychczas) wyłącznie z pracą zawodową czy kondycją fizyczną, lecz odnosi się ona do wszelkich stref życia: społecznej, gospodarczej, kulturalnej, duchowej i obywatelskiej. Zgodnie z tą ideą ludzie powinni uczestniczyć w społeczeństwie i gospodarce poprzez swoje możliwości, a nie na zasadzie chronologii. Przedstawiona koncepcja zakłada przechodzenie na emeryturę stopniowo, często w późniejszym wieku, aktywny wypoczynek, realizację pasji życiowych i działania twórcze. Jest to jedna z dróg asymilacji społeczeństw wychodząca naprzeciw narastającym problemom starzenia się proponowana przez gerontologię społeczną. Na przeciwnym biegunie znajduje się teoria wycofania, zmierzająca w istocie do izolacji grup aktywnych zawodowo od grup ludzi starych. Wprowadzenie paradygmatu aktywnej starości może być tylko stopniowe i wiąże się ze zmianami mentalnymi, wymaga powolnych, wprowadzanych etapowo zmian organizacyjnych, społecznych. Konieczny jest czas na przygotowanie i realizację, a także oczywiście niezbędne są środki finansowe. Dlatego też już dziś powinny istnieć programy przystosowania społeczeństwa do zmieniających się warunków demograficznych w nadchodzącym świecie.

Wraz ze starzeniem się populacji wiedza o zespole kruchości i zainteresowanie tym stanem rosną, a zatem niewątpliwie będą doskonalone narzędzia jego oceny. We francuskich szpitalach powstają mobilne zespoły geriatryczne, w których skład wchodzą: geriatra, pielęgniarka, pracownik socjalny o przygotowaniu geriatrycznym, psycholog i fizjoterapeuta. Zespoły te mają za zadanie diagnozować zespół kruchości i podpowiadać lekarzom, jaki sposób postępowania, rehabilitacji będzie w przypadku danego pacjenta najskuteczniejszy. Idea aktywnej starości zakłada prowadzenie działań prewencyjnych i interwencyjnych odpowiednio wcześnie, kiedy osoby starsze są jeszcze samodzielne. Aktywność fizyczna i intelektualna dostosowana do możliwości pacjenta powinna być praktykowana systematycznie.

Problem pacjentów w wieku senioralnym od dawna jest dostrzegany w piśmiennictwie. Staje się on tematem sesji wielu zjazdów i konferencji. O złożoności zjawisk występujących u chorego geriatrycznego mogli dyskutować uczestnicy ostatnich Mazowieckich Dni Chirurgicznych. Również na łamach „Chirurgii po Dyplomie” wracamy do tego problemu. Dr hab. Jakub Kenig, prof. UJ od wielu lat zajmuje się przystosowaniem medycyny do leczenia chorych w wieku senioralnym. Do bieżącego numeru naszego czasopisma przygotował artykuł „Kompleksowa ocena pacjenta starszego przed zabiegiem operacyjnym”. Przedstawił w nim podstawowe problemy i elementy oceny chorego geriatrycznego. W świetle powyższych rozważań nasuwa się pytanie: czy przynajmniej części elementów oceny zespołu kruchości nie powinni realizować planowo lekarze pierwszego kontaktu, tak aby działania prewencyjne podejmować możliwie jak najwcześniej?

Zespół kruchości (oznaczający wyczerpanie rezerw organizmu) nie powinien być mylony z zespołem wielochorobowości, niemniej ocena kardiologiczna przed planowanymi operacjami ogólnochirurgicznymi wpisuje się jednoznacznie w przedstawioną powyżej tematykę. Autorkami przywołanego artykułu są lek. Aleksandra Bodys-Pełka i dr hab. Renata Główczyńska z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Nie od wczoraj zdajemy sobie sprawę z rangi operacji laparoskopowych wykonywanych na ostrym dyżurze. Użycie laparoskopu, nawet w celach diagnostycznych przy niejasnym obrazie klinicznym i radiologicznym, umożliwia rozpoznanie choroby oraz pozwala – nawet przy braku adekwatnych umiejętności przeprowadzania tą drogą bardziej skomplikowanych operacji – wyznaczyć odpowiednie pole dla klasycznego cięcia chirurgicznego. Przegląd podstawowych zabiegów wykonywanych technikami małoinwazyjnymi w trybie ostrodyżurowym przedstawili lek. Joanna Żurkowska i prof. Wiesław Tarnowski z Centrum Kształcenia Podyplomowego w Warszawie.

Niezwykle ważnym doniesieniem niniejszego wydania „Chirurgii po Dyplomie” jest publikacja rekomendacji „Nowoczesna opieka okołooperacyjna ERAS w chirurgii bariatrycznej – aktualizacja wytycznych 2021”. Zapotrzebowanie na operacje bariatryczne stale rośnie, więc z pewnością zainteresuje Państwa przedstawiony materiał. Jego autorami są dr Magdalena Pisarska-Adamczyk i prof. Michał Pędziwiatr z Oddziału Klinicznego Chirurgii Ogólnej, Onkologicznej, Metabolicznej i Stanów Nagłych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.

Mimo postępów w zakresie technik chirurgicznych wciąż u stosunkowo dużej grupy chorych po całkowitym wycięciu tarczycy rozwija się jatrogenna niewydolność przytarczyc. Jak temu zapobiegać i jak leczyć to powikłanie, dowiedzą się Państwo z artykułu „Nowoczesne metody zapobiegania pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc” napisanego przez lek. Paulinę Wierzbicką i prof. Marcina Barczyńskiego z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Zdarzenia polityczne ostatnich miesięcy sprawiły, że rośnie popularność tematów związanych z urazami na polu walki. My również przygotowujemy podobne materiały. Zdajemy sobie jednak sprawę, że sama opieka polegająca wyłącznie na działaniach instrumentalnych stanowi często dopiero początek procesu leczenia. Dlatego w kontekście powyższych uwag wybraliśmy dla Państwa ciekawy artykuł przygotowany przez psycholog i psychoterapeutę mgr Renatę Pajdę pt. „Trauma po przebytym urazie oparzeniowym. Rola i znaczenie wsparcia psychologicznego w procesie leczenia”.

Wierzę, że prezentowane artykuły Państwa zainteresują. Jeśli przyczynią się do uporządkowania lub poszerzenia Państwa wiedzy, trud autorów i redaktorów tego wydania „Chirurgii po Dyplomie” zostanie nagrodzony. Życzę udanej lektury!