prof. dr hab. n. med. Mariusz Frączek

Szanowni Państwo!

Uruchomienie w listopadzie 2022 roku programu komputerowego ChatGPT, którego zadaniem jest prowadzenie konwersacji z udziałem komputera replikującego zachowania ludzkie, stało się przyczynkiem do rozpoczęcia burzliwej dyskusji na temat sztucznej inteligencji (AI – artificial intelligence) w kontekście zarówno możliwych korzyści, jak i istniejących zagrożeń. Trudno w komentarzu do bieżącego numeru „Chirurgii po Dyplomie” streścić główne wątki toczącej się debaty, niemniej spróbuję powiedzieć o części z nich.

Jak wiemy, AI to zbiór algorytmów i modeli, które mogą podejmować decyzje i dokonywać prognoz na podstawie danych. Algorytmy mogą przyjmować wiele form, w tym złożonych systemów neuronowych uczenia głębokiego. Jednym z celów jest stworzenie systemów, które będą mogły się uczyć i ulepszać z czasem. Z oficjalnych danych wynika, że Stany Zjednoczone w 2022 roku zainwestowały w rozwój AI 50 mld dol., Chiny znacząco mniej, bo 13 mld dol. Te kwoty świadczą o randze problemu.

Technologie AI są już stosowane w medycynie na różne sposoby, w zakresie m.in.: diagnozowania chorób, analizowania obrazów medycznych, planowania terapii. AI może pomóc w przewidywaniu chorób i planowaniu terapii profilaktycznych. Uprawiam zawód lekarza na tyle długo, aby zdawać sobie sprawę, że jeszcze niedawno decyzje medyczne podejmowane były na podstawie nie tylko wiedzy lekarza, lecz także jego intuicji, ponieważ liczba danych na temat chorego była często niedostateczna. Wystarczy spojrzeć, jak zmieniły nasze działania dynamicznie rozwijające się metody obrazowania. Mam wrażenie, że w obecnych czasach obserwujemy zjawisko odwrotne: jako lekarze często dysponujemy swoistym nadmiarem danych. Wydaje się, że AI poszukująca wzorców i anomalii w olbrzymiej bazie danych jest rozwiązaniem tego problemu. Patrząc na chorego z perspektywy jego swoistej bazy danych obejmujących nie tylko analizę bieżącej patologii, lecz także całej historii choroby, możemy przejść do następnego etapu medycyny spersonalizowanej. Ta szyta na miarę terapia oparta nie tylko na badaniach genetycznych dotyczy również przyjęcia odpowiedniej taktyki chirurgicznej.

Staram się przekazać Państwu subiektywne spojrzenie na rozwój AI, generalizuję niektóre problemy. Nie wdaję się w dyskusję na temat oceny badań obrazowych za pomocą algorytmów wykrywających anomalie, ponieważ zakładam, że są to ogólnie znane informacje. Pragnę jednak zwrócić uwagę na inne fakty. Jednym z nich jest rozwój biotechnologii. Biodruk 3D sterowany przez AI pozwala na tworzenie złożonych tkanek, które mogą naśladować strukturę i funkcje prawdziwych ludzkich narządów. Jeden z lekarzy, z którymi mam przyjemność pracować, miesiąc temu powrócił z Japonii, gdzie odbywał szkolenie na oddziale chirurgicznym Toranomon Hospital. Obserwował tam wykorzystanie eksperymentalnego systemu obrazowania śródoperacyjnego Eureka opartego na algorytmach AI. Zapewnia on śródoperacyjną obserwację pola operacyjnego i podpowiada, jak powinien wyglądać ruch chirurga, pokazując też ewentualne zagrożenia, np. obecność naczyń. Działanie systemu Eureka obserwowały jedynie osoby obecne na sali operacyjnej, ale nie operujący. Dlaczego? Ponieważ system nie był dopuszczony do użycia. Pojawia się pytanie, które mogliśmy zadać już na początku rozważań: w jaki sposób systemy AI będą dopuszczane do użycia? System badań klinicznych jest dostosowany do badań leków. Czy należy wprowadzić nowy system weryfikacji? Wydaje się to celowe.

Rozwój AI jest na tyle nieunikniony, że wprowadzenie na studiach medycznych nowego przedmiotu umożliwiającego korzystanie z nowych technologii jest kwestią czasu. Ale... Każdy medal ma swój rewers. Rozwój AI wiąże się teoretycznie z wieloma zagrożeniami. Stworzenie systemów, które mogą się uczyć i ulepszać bez konieczności ich jawnego programowania, może być odbierane jako zagrożenie dla ludzkości. Prof. Andrzej Dragan z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego i wielu innych rozumują w ten sposób. 22 kwietnia 2023 roku na łamach portalu Business Insider zamieszczono artykuł zaczynający się od słów: „Ponad 24 tys. ekspertów od sztucznej inteligencji, przedsiębiorców i inwestorów wezwało we wspólnym liście do przynajmniej sześciomiesięcznej przerwy w rozwijaniu systemów AI zdolniejszych od GPT-4. Jednocześnie w Parlamencie Europejskim trwają prace nad AI Act, ustawą, która ma regulować sztuczną inteligencję na podstawie jej potencjału do wyrządzania szkód”. Osobiście powątpiewam w skuteczność takich działań.

Podsumowując, AI wzbudza wielkie nadzieje, ale też obawy. Rozwój algorytmów jest tak szybki, że nie nadążamy z rozwiązaniami etycznymi i prawnymi. A przyszłość? Cóż, jest nieprzewidywalna.

Chorzy na raka jelita grubego leczeni są w wielu ośrodkach chirurgicznych w Polsce. Wynika to zarówno z dużej liczby pacjentów, jak i z potrzeby operowania w trybie ostrodyżurowym tych chorych, u których nowotwór jest przyczyną niedrożności. Niepokojące statystyki dotyczące raka jelita grubego wskazują na rosnącą liczbę zachorowań – w 2022 roku odnotowano 19 000 przypadków. Kolejnym problemem jest fakt, że do lekarzy trafiają pacjenci późno zdiagnozowani. Obecnie leczenie chorych na raka jelita grubego jest dobierane indywidualnie do każdego pacjenta. Bardzo ważna jest kompleksowa terapia, często obejmująca zarówno operację, chemioterapię, radioterapię, jak i nowoczesne leki ukierunkowane molekularnie. Najnowsze rekomendacje dotyczące leczenia tego nowotworu opracowane przez brytyjski National Institute for Health and Care Excellence (NICE) przedstawili dla Państwa lek. Kamil Wdowiński i dr hab. Renata Taboła, prof. UM z Wrocławia.

Kolejny, nie mniej interesujący, artykuł to rekomendacje American Society of Colon and Rectal Surgeons dotyczące leczenia wybranych proktologicznych jednostek chorobowych. Prof. Małgorzata Kołodziejczak – kierownik Warszawskiego Ośrodka Proktologii w Szpitalu św. Elżbiety w Warszawie, obecna prezes Polskiego Klubu Koloproktologii – w przystępny i czytelny sposób omówiła zalecenia dotyczące leczenia ropni, przetok odbytu, przetok odbytniczo-pochwowych oraz przetok w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna, a także – co niezwykle oryginalne – opatrzyła kolejne rekomendacje komentarzem autorskim.

W świat transplantacji wątroby u dzieci wprowadzą nas dr Dorota Broniszczak-Czyszek i prof. Piotr Kaliciński z uznanego ośrodka transplantacyjnego Kliniki Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów Instytutu „Pomnika – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie. To artykuł szczególnie cenny, oparty na bogatym własnym doświadczeniu autorów. Opracowanie stanowi przegląd wiedzy na temat przeszczepienia wątroby i jest wartościowe zwłaszcza dla szkolących się chirurgów.

Metody ablacyjne w leczeniu guzów wątroby znane są od dawna. Muszę szczerze przyznać, że mimo początkowej fascynacji nie jestem ich fanem. Metoda ta – w moim przekonaniu – ma zbyt wiele ograniczeń i często wiąże się z powikłaniami. Nie wykluczam jednak rozwoju tego sposobu leczenia wspartego przez nowe technologie. Przegląd istniejących metod ablacji guzów wątroby przedstawił zespół z Oddziału Klinicznego Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej, Gastroenterologicznej i Onkologicznej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego nr 1 im. Norberta Barlickiego w Łodzi.

Leczenie prawdziwego zespołu jelita krótkiego jest trudnym zadaniem, które należy powierzyć zespołowi specjalistów z zakresu żywienia dojelitowego i pozajelitowego. Zalecenia dotyczące postępowania w tej jednostce chorobowej przedstawiła na podstawie artykułu z „Clinical Gastroenterology and Hepatology” lek. Urszula Porter z Oddziału Chirurgicznego Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Garwolinie.

Bieżące wydanie „Chirurgii po Dyplomie” zamykają opisy przypadków autorstwa lek. Mariki Dmowskiej i prof. Andrzeja Modrzejewskiego z Oddziału Klinicznego Chirurgii Ogólnej 109 Szpitala Wojskowego w Szczecinie, które dotyczą skutecznego leczenia laparoskopowego wgłobienia jelit.

Wierzę, że prezentowane artykuły zainteresują Państwa i przyczynią się do uporządkowania lub poszerzenia Państwa wiedzy. Życzę udanej lektury!