Nabłonek błony śluzowej jamy ustnej jest miejscem manifestacji licznych chorób wirusowych. Zmiany związane z infekcją w tym obszarze może poprzedzać wystąpienie objawów ogólnych oraz skórnych, które stanowią wskazówkę diagnostyczną umożliwiającą wczesne rozpoznanie choroby. Badanie jamy ustnej jest bardzo istotną składową diagnostyki klinicznej. Stomatolodzy ze względu na charakter swojej pracy najczęściej spotkają się z:

• pierwotnym opryszczkowym zapaleniem jamy ustnej,
• opryszczką nawracającą,
• ospą wietrzną i półpaścem,
• herpanginą Zahorskiego,
• chorobą dłoni, stóp i jamy ustnej.

Pierwotne opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i opryszczka nawracająca

To choroby wywołane infekcją DNA wirusem opryszczki zwykłej herpes simplex. Infekcje w jamie ustnej najczęściej powoduje typ 1 HSV, choć obserwuje się również zakażenia typem 2 – genitalnym. Ponad 50-80 proc. zakażeń przebiega bezobjawowo. Charakterystyczną cechą tego wirusa jest zdolność pozostawania w komórkach gospodarza w formie utajonej i reaktywacja w określonych warunkach.

Infekcja pierwotna HSV1

Często jest subkliniczna. Rzadko występuje w pierwszych miesiącach życia z uwagi na ochronne przeciwciała od matki. Odpowiedź immunogenna na pierwotne zakażenie ochrania pacjenta przed ponownym zakażeniem, ale nie przed reaktywacją. Typowe pierwotne zakażenie następuje najczęściej w wieku od jednego do pięciu lat drogą bezpośredniego kontaktu z wydzielinami pochodzącymi od osoby chorej lub bezobjawowego nosiciela. Zdarzają się również zachorowania u dorosłych. Istnieje także możliwość zakażenia okołoporodowego typem HSV2 z ciężkim przebiegiem i zajęciem ośrodkowego układu nerwowego.

Najczęstszą postacią kliniczną jest opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł (gingivostomatitis herpetica). Charakterystycznym objawem zakażenia pierwotnego są zmiany pęcherzykowe na błonie śluzowej jamy ustnej i warg przebiegające z bólem, pieczeniem i świądem, z towarzyszącymi objawami ogólnymi (podwyższona temperatura, pogorszone samopoczucie, bóle mięśniowe, powiększenie okolicznych węzłów chłonnych). Dziąsła są obrzęknięte i zaczerwienione. Dolegliwości bólowe uniemożliwiają przeprowadzanie zabiegów higienicznych i przyjmowanie pokarmów. Obserwuje się przykry zapach z ust i niekiedy ślinotok. Pęcherzyki pojawiają się z predylekcją do nabłonka rogowaciejącego, dlatego najczęściej obserwuje się je na dziąsłach i podniebieniu twardym, ale także na języku (tzw. język herpesowy) i w innych regionach jamy ustnej oraz gardła. Pęcherzyki w ciągu jednej-dwóch dób przekształcają się w nadżerki, otoczone rumieniową obwódką, z tendencją do zlewania. Te zlokalizowane na czerwieni wargowej ewoluują w strupy. Ostre objawy utrzymują się około siedmiu dni, natomiast wirus po zagojeniu zmian wydalany jest w ślinie jeszcze przez przynajmniej trzy tygodnie. Zmiany ustępują bez pozostawienia blizn.