Od gastrologa dla dermatologów
Zmiany skórne w chorobach układu pokarmowego
Dr n. med. Irena Walecka1
Lek. med. Marta Wieczorek1
Prof. dr hab. med. Grażyna Rydzewska2
Dr n. med. Irena Walecka
Lek. med. Marta Wieczorek
Prof. dr hab. med. Grażyna Rydzewska
Zmiany skórne mogą występować w wielu schorzeniach układu pokarmowego, być związane z aktywnością choroby lub też mogą być objawem o wspólnej etiopatogenezie, niezależnym od przebiegu patologii podstawowej. Częstość współistnienia zmian skórnych z patologią przewodu pokarmowego sięga aż 35 proc. W wielu przypadkach różnorodne objawy skórne wyprzedzają, nawet o wiele miesięcy, objawy ze strony przewodu pokarmowego. Znajomość tych zmian, które mogą towarzyszyć schorzeniom układu pokarmowego, jest tak samo przydatna dla lekarzy dermatologów, jak i dla gastroenterologów, a tylko ścisła współpraca pomiędzy specjalistami obu tych dziedzin może przynieść korzyści diagnostyczne oraz sukces terapeutyczny.[1-4]
Nieswoiste zapalne choroby jelit
Wśród chorób układu pokarmowego, którym najczęściej towarzyszą zmiany skórne, wymienić należy przede wszystkim nieswoiste zapalne choroby jelit, czyli chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Tej grupie chorób jelit towarzyszy wiele różnorodnych patologii skórnych, które występują z różnym nasileniem, w różnych okresach trwania choroby podstawowej.[5-7]
Najczęstsze z tych objawów to:
- rumień guzowaty,
- piodermia zgorzelinowa.
Do rzadszych zaliczamy:
- zespół Sweeta,
- nabyte pęcherzowe oddzielanie się naskórka.
Chorobą współistniejącą z nieswoistymi zapalenia jelit, o podobnym autoimmunologicznym podłożu, jest także łuszczyca, która występuje znacznie częściej w populacji pacjentów z nieswoistymi zapaleniami jelit (10 proc.) w porównaniu z populacją kontrolną (ok. 2,9 proc.).
Rumień guzowaty (erythema nodosum)
Ma nieznaną patogenezę, występuje częściej u kobiet (6:1) i pojawia się u 15 proc. pacjentów z chorobami zapalnymi jelit. Zmiany skórne często poprzedzają rozpoznanie choroby jelit, nie muszą występować równolegle z zaostrzeniem choroby podstawowej. Choroba ta pojawia się nagle pod postacią zapalenia tkanki podskórnej, z charakterystycznymi bolesnymi guzami i guzkami, z reguły na przedniej powierzchni podudzi, po stronie prostowników, aczkolwiek może występować także w innych miejscach. Początkowo zmiany są żywoczerwone, następnie zmieniają kolor na brunatny, a ustępując, przybierają barwę żółtozieloną, nigdy nie ulegają owrzodzeniu i zawsze goją się bez zostawienia blizn. W niektórych przypadkach mogą współistnieć objawy towarzyszące, takie jak podwyższona temperatura ciała oraz bóle stawowe. Objawy zazwyczaj utrzymują się od trzech do sześciu tygodni.[5-9]. W leczeniu na ogół skuteczne są glikokortykosteroidy o działaniu systemowym.
Piodermia zgorzelinowa (pyoderma gangrenosum)
Ryc. 1-2. Piodermia zgorzelinowa.
Ryc. 3-4. Zmiany o typie piodermii zgorzelinowej w trakcie skutecznego leczenia infliksymabem u 28-letniego pacjenta. Całkowite wygojenie zmian po trzeciej dawce indukcyjnej.
To rzadka choroba o nieznanej etiopatogenezie, występująca z częstością 1/100 000 rocznie w krajach Europy Zachodniej, częściej u kobiet. Dotyczy ona 5 proc. chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego oraz 2 proc. pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna. Zmiany najczęściej lokalizują się na kończynach dolnych, aczkolwiek mogą być umiejscowione właściwie w każdej okolicy ciała (ryc. 1-2). W mniej więcej 50 proc. korelują one z aktywnością choroby podstawowej i odpowiadają na to samo leczenie. Pierwotna zmiana ma charakter zapalnego, czerwonego guzka lub krosty, która szybko ulega owrzodzeniu, szerzy się obwodowo, tworząc powierzchowne owrzodzenie o obrzękniętym martwiczym dnie i wyniosłych ciemnoczerwonych brzegach. Zmiany mogą się łączyć w większe ogniska, utrzymują się wiele miesięcy (czasami lat) i goją się z pozostawieniem blizn.[5-9] W leczeniu piodermii zgorzelinowej stosować można glikokortykosteroidy, leczenie immunosupresyjne, dapson, cyklosporynę oraz takrolimus. Istnieją doniesienia na temat skuteczności leczenia biologicznego. Zarówno w Klinice Gastroenterologii, jak i Dermatologii CSK MSW leczono pacjentów z piodermią zgorzelinową skutecznie za pomocą infliksymabu (ryc. 3-4). Pamiętać należy, że objawy pozajelitowe, w tym skórne, oporne na leczenie klasyczne stanowią niezależne wskazanie do terapii biologicznej.
Zespół Sweeta (ryc. 5-6)
Ryc. 5-6. Zespół Sweeta.