prof. dr hab. n. med. Dorota Krasowska

Szanowni Państwo,

Drogie Koleżanki i Drodzy Koledzy!

Z ogromną przyjemnością polecam Państwu kolejne wydanie „Dermatologii po Dyplomie”, którego tematem przewodnim jest stosowanie miejscowej terapii retinoidami w trądziku zwyczajnym. Przy tej okazji warto przypomnieć, że już w 1931 r. Paul Karrer i wsp. opisali strukturę chemiczną retinolu, za co w 1937 r. otrzymali Nagrodę Nobla. W 1947 r. Isler i Huber zsyntetyzowali witaminę A, a w 1955 r. udało się zsyntetyzować izotretynoinę. Dynamiczny rozwój badań nad retinoidami doprowadził do wprowadzenia tych preparatów do lecznictwa dermatologicznego na początku lat 60. XX w. Od tego czasu są one szeroko stosowane w terapii wielu chorób skóry. W bardzo interesującym artykule opublikowanym w bieżącym numerze Panie Doktor Aleksandra Siekierko i Małgorzata Skibińska omówiły budowę, właściwości, mechanizm działania oraz wskazania i przeciwwskazania do miejscowego stosowania retinoidów w terapii pacjentów z łagodnym i średnio nasilonym trądzikiem.

Współcześnie dysponujemy czterema klasami retinoidów, które z powodzeniem wykorzystuje się zarówno w terapii miejscowej, jak i ogólnej wielu chorób skóry. Nawiązując do artykułu przewodniego, warto zauważyć, że pacjenci z grudkowo-krostkową odmianą trądziku różowatego mogą uzyskać znaczącą poprawę po zastosowaniu adapalenu. Z kolei w ciężkim trądziku zwykłym i różowatym izotretynoina stosowana ogólnie przynosi znaczące korzyści terapeutyczne. Hamowanie chemotaksji granulocytów, uwalniania mediatorów zapalnych, działanie immunomodulujące na limfocyty T oraz działanie antyproliferacyjne i normalizujące różnicowanie keratynocytów przez retinoidy jest wykorzystywane w terapii ogólnej ciężkiego trądziku odwróconego (HS – hidradenitis suppurativa) oraz w różnych odmianach klinicznych łuszczycy. Pacjenci cierpiący na przewlekłe choroby grudkowo-złuszczające, trudno poddające się leczeniu, takie jak łupież czerwony mieszkowy czy choroba Dariera, zwykle odnoszą korzyści z terapii ogólnej retinoidami. Podobnie chorzy z ciężką rybią łuską, stosując ogólnie retinoidy, uzyskują znaczącą poprawę jakości życia. U chorych z ciężkim i przewlekłym wypryskiem rąk, którzy nie odpowiadają na leczenie miejscowe glikokortykosteroidami, możliwe jest zastosowanie alitretynoiny. Miejscowa aplikacja retinoidów u pacjentów z liszajem błon śluzowych powoduje znaczącą poprawę kliniczną.

W 1984 r. Kligman i wsp. opisali jako pierwsi dobrą skuteczność miejscowej terapii retinoidami w starzeniu i fotostarzeniu skóry. Korzystnie wpływa to na pogrubienie naskórka, zwiększenie produkcji kolagenu, elastyny i fibryliny, zmniejsza skłonność do powstawania przebarwień, aktywuje angiogenezę i zmniejsza atypię komórkową. Po miejscowym stosowaniu kremów z retinoidami obserwuje się ograniczenie ilości zmarszczek, dochodzi do poprawy pigmentacji i elastyczności skóry.

Warto zauważyć, że działanie antyproliferacyjne, regulujące różnicowanie i wzbudzające apoptozę pozwala na stosowanie retinoidów w profilaktyce i terapii nowotworów skóry, szczególnie rogowacenia słonecznego i raka kolczystokomórkowego. Wiele badań wykazało, że ogólne stosowanie retinoidów zmniejsza ryzyko rozwoju tego typu raka u chorych na łuszczycę leczonych wielokrotnie PUVA terapią oraz u pacjentów z czerniakiem, którzy byli leczeni inhibitorami BRAF. Podobnie ogólne stosowanie retinoidów jako chemoprewencja u chorych po przeszczepieniach narządów istotnie zmniejsza ryzyko rozwoju raka kolczystokomórkowego. Odpowiednio monitorowana terapia beksarotenem przynosi także korzyści u osób cierpiących na pierwotne chłoniaki T-komórkowe. W 1985 r. Spielvogel i wsp. opisali przypadki chorych z zespołem Muira-Torre’a skutecznie leczonych izotretynoiną.

Podsumowując: leczenie miejscowe i ogólne retinoidami ma ugruntowaną pozycję w terapii chorób skóry. Należy pamiętać, że ogólna terapia retinoidami wymaga odpowiedniego monitorowania oraz zwrócenia uwagi na różne działania niepożądane. Zgodnie z zaleceniami podczas leczenia izotretynoiną należy stosować antykoncepcję, powinno się także unikać podawania acytretyny kobietom w wieku rozrodczym.

W dalszej części numeru znajdą Państwo wiele interesujących artykułów dotyczących: postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w rogowaceniu mieszkowym u dzieci i młodzieży oraz w nużycy, zastosowania zabiegów podologicznych w leczeniu hiperkeratoz, wykorzystania wideodermoskopii w diagnostyce nieczerniakowych nowotworów skóry. Na uwagę zasługuje ciekawy opis przypadku zespołu Sézary’ego współwystępującego z rakiem płaskonabłonkowym.

Życzę Państwu miłej lektury!