prof. dr hab. n. med. Dariusz Moczulski

Gdy szukałem ostatnio informacji, co nowego wydarzyło się w diabetologii, natknąłem się na niezwykle ciekawą pracę opublikowaną w prestiżowym czasopiśmie „Nature Biotechnology”. Otóż Diego Balboa i współpracownicy z Helsinek donieśli, że udało im się wyhodować wyspy trzustkowe z komórek macierzystych człowieka. Po zbadaniu funkcjonalności zawartych w tych wyspach trzustkowych komórek β okazało się, że mają one takie same cechy czynnościowe jak komórki β uzyskane od zmarłych dawców.

Badanie to jest kolejnym istotnym krokiem w postępie leczenia cukrzycy. Do tej pory komórki β można było otrzymać jedynie od dawców. Aby wykonać przeszczepienie, należało uzyskać komórki co najmniej od dwóch dawców. Znacznie ograniczało to opcje szerokiego zastosowania leczenia cukrzycy za pomocą przeszczepienia komórek β. Przez wiele lat pracowano nad metodą wyhodowania komórek β in vitro z komórek macierzystych. Wydaje się, że właśnie znacząco zbliżyliśmy się do możliwości wykorzystania tej metody w terapii chorych na cukrzycę. Usunięto w ten sposób dotychczasowe ograniczenia w dostępie do komórek β do przeszczepienia.

Komórki β uzyskane z komórek macierzystych mogą służyć również jako model do badania patogenezy cukrzycy. Opisany postęp wynika z badań prowadzonych przez różne grupy na świecie. Krok po kroku udoskonalano wieloetapowy protokół hodowli komórek macierzystych w celu uzyskania wysp trzustkowych. Na każdym etapie tej hodowli dobierano odpowiednie substancje, takie jak hormony, czynniki wzrostu czy witaminy, próbując naśladować naturalny rozwój wysp trzustkowych in vivo. W przedstawianym badaniu użyto protokołu składającego się z 7 etapów. Pierwsze 6 etapów, trwających w sumie 24 dni, pozwoliło na uzyskanie niedojrzałych wysp trzustkowych. W ostatnim, 7 etapie, trwającym do 6 tygodni, otrzymywano dojrzałe wyspy trzustkowe. Uzyskane komórki β zostały poddane różnym badaniom pod kątem ich czynności. Wyniki porównywano z wynikami otrzymanymi z komórek β od dawców. Badania porównawcze były prowadzone również po wszczepieniu wyhodowanych komórek β na 6 miesięcy u myszy. Osiągnięto dzięki temu skuteczne obniżenie stężenia glukozy we krwi u myszy do wartości 4-5 mmol/l. Mimo że obserwowano pewne różnice w glikolizie i metabolizmie mitochondrialnym glukozy między komórkami β z komórek macierzystych a tymi otrzymanymi od dawców, to komórki β z komórek macierzystych miały jednak pełną zdolność dwufazowego wydzielania insuliny pod wpływem podwyższonego stężenia glukozy. Przytoczone badanie wydaje się najbardziej kompleksowe spośród wszystkich przeprowadzonych do tej pory w tym zakresie.

Z innego źródła dowiedziałem się, że pod koniec 2021 r. dokonano już pierwszego przeszczepienia komórek β uzyskanych z komórek macierzystych u chorego na cukrzycę. Jest nim 64-letni mężczyzna, u którego rozpoznano cukrzycę 40 lat temu i u którego występowały ciężkie niedocukrzenia. Dzięki przeszczepieniu uzyskano zmniejszenie dotychczasowej dawki insuliny o ponad 90 proc. Zdecydowano się na wykonanie tego eksperymentalnego przeszczepienia, ponieważ oceniono, że stanowi ono mniejsze zagrożenie dla zdrowia i życia tego mężczyzny niż występujące u niego niedocukrzenia.

Biorąc pod uwagę przytoczone powyżej fakty, należy się spodziewać w najbliższym czasie dalszych postępów w przeszczepianiu komórek β uzyskanych z komórek macierzystych.

W aktualnym numerze „Diabetologii po Dyplomie” polecam artykuł „Neuropatia w przebiegu cukrzycy”. Po zapoznaniu się z nim łatwiej będzie nam wykonać pierwsze kroki w diagnostyce i leczeniu neuropatii u pacjentów chorych na cukrzycę.