Wprowadzenie – podstawy tyreologii klinicznej

 W diagnostyce w tyreologii wykorzystuje się oznaczanie stężeń tyreotropiny (TSH) oraz wolnych hormonów tarczycy: fT4, fT3. Oznaczenie TSH jest badaniem przesiewowym; jeżeli jej stężenie we krwi jest nieprawidłowe, należy oznaczyć stężenie fT4 (ewentualnie fT3) (rycina). Całkowite stężenie hormonów tarczycy (T4, T3) oznacza się bardzo rzadko. Oznaczenie stężenia fT4 niesie więcej informacji niż oznaczenie fT3, ponieważ trijodotyronina jest przede wszystkim hormonem wewnątrzkomórkowym, a jej stężenie we krwi zależy głównie od czynników pozatarczycowych. Wahania stężeń TSH, fT4, fT3 we krwi u osób zdrowych są niewielkie. Interpretacja wyników TSH jest odmienna u dzieci, ciężarnych i u osób będących w ciężkim stanie ogólnym.

Nadczynność tarczycy jest zespołem objawów klinicznych będącym wynikiem nadmiernej komórkowej ekspresji T3. Chorobowość kobiet wynosi 1,6%, mężczyzn 0,14%; w wieku podeszłym ta częstość staje się zbliżona.

Biochemiczne kryteria rozpoznania nadczynności tarczycy są następujące:

• nadczynność pierwotna – ↓TSH (supresja wydzielania TSH), ↑fT4 i/lub ↑fT3
• nadczynność subkliniczna pierwotna – ↓TSH (zmniejszenie różnego stopnia), fT4 i/lub fT3 nie przekracza górnej granicy normy
• nadczynność wtórna (przysadkowa i podwzgórzowa, czyli trzeciorzędowa) – ↑(N)TSH, ↑fT4 i/lub ↑fT3 (→ postępowanie specjalistyczne: różnicowanie z tyreotropinoma [MR przysadki], uogólnioną bądź przysadkową opornością na hormony tarczycy). Stan, w którym wartości fT3 są zdecydowanie wyższe niż fT4, to T3-toksykoza

Objawy tyreotoksykozy (nadmiaru hormonów tarczycy wywołującego objawy kliniczne) dotyczą różnych układów i narządów:

• układ krążenia – uczucie kołatania serca, tachykardia (serce hiperkinetyczne, głośne tony serca, szmer skurczowy), zaburzenia rytmu serca (nadkomorowe, migotanie przedsionków) (→udar mózgu, zawał serca), ciśnienie tętnicze o zwiększonej amplitudzie (niższe rozkurczowe), niewydolność serca (obrzęki nawet u młodych osób), brak rezerwy wysiłkowej (duszność wysiłkowa)
• zachowanie – nadpobudliwość, chwiejność emocjonalna, bezsenność, uczucie wewnętrznego drżenia
• skóra – wilgotna, ciepła, gładka, wypadanie włosów, kruchość paznokci
• przyśpieszenie przemiany materii – potliwość, zmniejszenie tolerancji ciepła/uczucie gorąca, spadek masy ciała
• układ pokarmowy – częste wypróżnienia, cechy uszkodzenia wątroby (bezpośrednie działanie hormonów na hepatocyty)
• układ nerwowo-mięśniowy – osłabienie mięśni i miopatia, drobnofaliste drżenie (głównie rąk, oczu)
• objawy oczne łagodne (objawy uogólnionej sympatykotonii) – Graefego, Kochera, Dalrymple’a, Stellwaga, Joffroya
• szmer naczyniowy nad tarczycą
• osteoporoza
• zaburzenia miesiączkowania (rzadkie/brak miesiączki)