Opublikowany w ubiegłym roku dokument Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC – European Society of Cardiology) „2021 ESC Guidelines on cardiac pacing and cardiac resynchronization therapy”¹ bez wątpienia był oczekiwany przez środowisko ze względu na aż 8-letnią przerwę od ostatnich zaleceń poświęconych temu zagadnieniu – co w dynamicznie zmieniającej się medycynie, a zwłaszcza kardiologii, stanowi bardzo długi okres. Z drugiej strony, z niewielkimi wyjątkami, w ostatnich latach nie obserwujemy jeszcze rewolucji technologicznej w naszej dziedzinie (pojawiają się raczej jej zwiastuny), a gros układów przezżylnych stosowanych w elektroterapii serca co do zasady niewiele różni się od urządzeń sprzed 20-30 lat. W ostatniej dekadzie zdecydowanie zmieniło się jednak spojrzenie na konieczność ostrożnej i wnikliwej kwalifikacji do elektroterapii serca (jako metody obarczonej istotnym odsetkiem komplikacji w obserwacji średnio- i długoterminowej), a także na rolę jednoznacznego przypisania objawów klinicznych, znaczenie oceny etiologii i ryzyka bradyarytmii, czy też możliwość wyboru postępowania alternatywnego, które wcale nie musi być mniej bezpieczne od – być może przedwczesnego – wszczepienia urządzenia.

Kilkumiesięczny okres po publikacji nowych zaleceń ESC jest zawsze gorący – wypełniony wykładami, podsumowaniami i dyskusjami na ich temat. Podobnie było i w tym przypadku. Zalecenia stały się już przedmiotem gorących debat, w których nie brakuje głosów krytycznych. Uwagę zwraca fakt, że większość klas zaleceń w dokumencie ma poziom dowodowy C, czyli stanowi opinię ekspertów, z którą nie zawsze bywamy jednomyślni. Trzeba również podkreślić, że proces powstawania zaleceń zajmuje kilka lat, a w związku z trwającą oceną merytoryczną publikacji służących do uzasadnienia poszczególnych rekomendacji najnowsze trendy badawcze nie mogą być jeszcze uznane za w pełni poznane i udowodnione.

Przyjmując zaproszenie do opracowania tego krótkiego podsumowania, postanowiliśmy przygotować je w formie wyboru najważniejszych faktów, nowości i zmian w pozycji dowodowej stosowanych metod i sposobów postępowania, które powinny mieć wpływ na obecną praktykę kliniczną dotyczącą elektroterapii serca.