Podczas pierwszego, trwającego ćwierć wieku okresu istnienia medycyny pracy, tj. od chwili jej powstania do pierwszych lat po II wojnie światowej, realizowała paradygmat przewidujący, jako zadanie najważniejsze, przywrócenie zdrowia osobom dotkniętym chorobami zawodowymi i zdolności do ponownego wykonywania pracy. Dlatego od początku skupiała uwagę na pracowniku chorym, poszkodowanym przez pracę oraz zajmowała się głównie jego leczeniem. Był to zatem okres leczniczy MP.

Okres drugi rozpoczął się po uchwaleniu przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) w grudniu 1948 r. Deklaracji Powszechnych Praw Człowieka. Ratyfikacja tego ważnego dokumentu przez większość państw (Polska uczyniła to dopiero w 1977 r.) doprowadziła do zmiany paradygmatu medycyny pracy. Jego druga wersja stwierdza, że głównym obiektem zainteresowania omawianej dziedziny medycyny powinien być pracownik zdrowy, bo obecnie najważniejszym zadaniem służby i lekarzy specjalistów MP stało się dbanie o to, by zatrudnieni nie zachorowali i doczekali się − mimo pracy − wieku emerytalnego, bez spowodowanego przez pracę uszczerbku zdrowia. Tylko taki cel uwzględnia prawa wymienione w Deklaracji ONZ. Dlatego okres drugi działalności w ramach MP stał się klasycznym etapem profilaktycznym.

Skuteczne spełnianie drugiego paradygmatu zapobiega pojawianiu się nowych przypadków zachorowań zawodowych, ale wymaga nowej wiedzy.

Przed wspomnianą zmianą paradygmatu medycyny pracy kompetencje lekarzy, którzy się nią zajmowali, obejmowały głównie wiedzę o chorobach zawodowych, ich klinicznym rozwoju, metodach diagnostycznych, leczeniu oraz rehabilitacji poszkodowanych. Wiedza ta była im potrzebna, ponieważ zajmowali się profilaktyką wtórną, polegającą na ujawnianiu i leczeniu wczesnych stadiów rozwojowych chorób zawodowych. Pomaga ona im nadal, podczas przeprowadzania badań profilaktycznych.

Po zmianie dominantą w działalności dotyczącej MP jest profilaktyka pierwotna, eliminująca ze sfery pracy czynniki ryzyka zdrowotnego, jako potencjalnych przyczyn zachorowań pracowników. Te mogą mieć źródło w specyfice danej pracy, jej organizacji albo środowisku, w którym jest ona wykonywana, a ich istota może być chemiczna, fizyczna, biologiczna albo psychospołeczna.