Stwardnienie zanikowe boczne jest nieuleczalną chorobą o niewyjaśnionej w pełni etiologii, w której dochodzi do zwyrodnienia struktur obwodowego i ośrodkowego neuronu ruchowego. W artykule przedstawiono kryteria jej rozpoznawania: najszerzej obecnie stosowane kryteria El Escorial R (2000 r.) oraz propozycję ich modyfikacji w postaci kryteriów Awaji (2006 r.). Ponadto uwzględniono ogólne wskazówki diagnostyczne dotyczące rozpoznawania stwardnienia zanikowego bocznego opracowane przez European Federation of Neurological Societies (2012 r.).

Wprowadzenie

Stwardnienie zanikowe boczne (ALS – amyotrophic lateral sclerosis) jest nieuleczalną, postępującą chorobą o nieustalonej etiologii, w której następuje zwyrodnienie struktur obwodowego i ośrodkowego neuronu ruchowego, tj. dochodzi pierwotnie do wybiórczego uszkodzenia neuronów kory ruchowej, komórek ruchowych jąder nerwów czaszkowych w pniu mózgu (w opuszce rdzenia przedłużonego) oraz komórek ruchowych rogów przednich rdzenia kręgowego.

Częstość występowania ALS ocenia się średnio na 5,2/100 tys., a zachorowalność na 1,8/100 tys./rok, zarówno w Europie, jak i Ameryce Północnej. Choroba nieznacznie częściej dotyka mężczyzn (1,5:1). Stwierdza się ją zwykle w szóstej i w połowie siódmej dekady życia, a średni wiek zachorowania szacuje się na 64 lata. W 5% przypadków ALS rozpoczyna się przed 30 r.ż., a ok. 10% pacjentów ma wykryte ALS w wieku <45 r.ż. Obecnie obserwuje się tendencję wzrostową do zachorowań w młodszym wieku.^1-3

Większość przypadków ALS ma charakter sporadyczny (SALS – sporadic amyotrophic lateral sclerosis), ok. 5-10% z nich to postać rodzinna (FALS – familial amyotrophic lateral sclerosis). Na ogół FALS dziedziczy się autosomalnie dominująco z wysoką penetracją mutacji, a wiek zachorowania jest zazwyczaj o mniej więcej dekadę wcześniejszy niż w przypadku postaci SALS.

Etiopatogeneza

Przyczynę do 20% zachorowań na FALS stanowi mutacja genu kodującego dysmutazę nadtlenkową (SOD1 – superoxide dismutase 1) na chromosomie 21, a ok. 2-5% – mutacja w obrębie TARDBP (TDP43; transactive response DNA binding protein 43). W 2% przypadków SALS stwierdza się mutację SOD1, a niekiedy także TARDBP. Znaleziono również inne mutacje związane z ALS, np. w obrębie genu NEFH (neurofilament heavy subunit; dla podjednostki ciężkich neurofilamentów).

W pozostałych teoriach dotyczących etiopatogenezy ALS wymieniane są następujące czynniki:

• neurotoksyczna nadaktywność aminokwasów pobudzających (glutaminiany)
• skutki stresu oksydacyjnego
• dysfunkcja mitochondriów
• zaburzony transport aksonalny
• agregacja neurofilamentów i białek
• możliwy proces zapalny lub autoimmunologiczny: obecność interleukin, cyklooksygenazy 2 (COX2 – cyclooxygenase 2), czynnika martwicy nowotworu α (TNFα – tumor necrosis factor α), czynnika chemotaktycznego dla monocytów typu 1 (MCP1 – human monocyte chemoattractant protein 1)
• niedobór czynników neurotroficznych: czynnika neurotroficznego pochodzenia mózgowego (BDNF – brain-derived neurotrophic factor), czynnika neurotroficznego pochodzenia glejowego (GDNF – glial cell line-derived neurotrophic factor), insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1 (IGF1 – insulin-like growth factor 1), czynnika wzrostu śródbłonka (VEGF – vascular endothelium growth factor)
• zaburzenia procesu apoptozy.^1-3